Türkmenistan Çalışma ve Halkın Sosyal Koruması Bakanlığı
http://mlsp.gov.tm
Türkmenistan Emeklilik Fonu

1. Emeklilik Primleri Müdürlüğü
2. Emeklilik Sigortası Müdürlüğü
3. Emeklilik Maaşı Bağlama Oranı Hesaplama Müdürlüğü
4. Emeklilik ve Sosyal Yardım Müdürlüğü

Türkmenistan Sosyal Güvenlik Hakkında Kanun
Türkmenistan Emeklilik Sigortası Hakkında Kanun
Türkmenistan Devlet Yardım Paraları Hakkında Kanun
Türkmenistan Gönüllü/Birikimli Emeklilik Sigortası
Türkmenistan Gönüllü/Birikimli Emeklilik Sigortası ve Takip Usulü Hakkında Yönetmelik
http://mlsp.gov.tm

Türkmenistan’da sosyal güvenlik ve sosyal yardıma; yaşlılık, hastalık, engellilik, sürekli iş göremezlik, aileyi geçindiren kişinin ölümü ve işsizlik hallerinde hak kazanılmaktadır.
Türkmenistan’da yaşlılık, malullük ve ölüm sigortası kapsamında iki temel sistem bulunmaktadır: Nominal tanımlanmış katkı (NTK) sistemi ve sosyal yardım sistemi.
Bağımlı çalışanlar ve bağımsız çalışanlar NTK sistemine dahil iken, ihtiyaç sahipleri için sosyal yardım sistemi bulunmaktadır. NTK sistemi primlerle finanse edilmekte olup, bağımlı çalışanlar için sadece işveren payı (yüzde 20 + yüzde 3,5) bulunmaktadır. Bu payın içinde hastalık, analık ve iş kazası ve meslek hastalıkları sigortası da yer almaktadır. Bağımsız çalışanlar için bağımsız çalışma biçimine göre farklılaşan prim oranları (yüzde 10 - yüzde 80 arasında değişen) bulunmaktadır. Sosyal yardım sistemini ise devlet finanse etmektedir.
Hastalık ve analık sigortasında maddi yardımlar sosyal sigorta sisteminden, sağlık yardımları ise genel sağlık sigortası sisteminden yapılmaktadır. Bağımsız çalışanlar maddi yardım kapsamı dışındadır. Maddi ve sağlık yardımları alabilmek için asgari karşılanması gereken şart bulunmamaktadır. İş kazası sigortası da sadece bağımlı sigortalıları kapsamaktadır ve işveren tarafından ödenen primlerle finanse edilmektedir. Geçici ve sürekli iş göremezlik ödeneği verilmektedir.
Türkmenistan’da sosyal güvenlik, çalışmaya elverişli durumda olmayan vatandaşlara, özürlü ve malullere, çocuklu ailelere ve diğer kişilere maddi ödeme ve sosyal yardım verilmesini öngörmekte; bu güvence emeklilik maaşlarının, devlet destek tazminatlarının ve sosyal yardımların sağlanması şeklinde uygulanmaktadır.

Bağımlı çalışanlar ve bağımsız çalışanlar için Nominal Tanımlanmış Katkı (NTK) sistemi, ihtiyaç sahipleri için ise sosyal yardım sistemi uygulanmaktadır. NTK sistemi primlerle finanse edilmekte olup, bağımlı çalışanlar için sadece işveren payı (yüzde 20 + yüzde 3,5) bulunmaktadır. Bu payın içinde hastalık, analık ve iş kazası ve meslek hastalıkları sigortası da yer almaktadır. Bağımsız çalışanlar için bağımsız çalışma biçimine göre yüzde 10 - yüzde 80 arasında farklılaşan prim oranları bulunmaktadır. Sosyal yardım sistemini ise devlet finanse etmektedir.

En az beş yıllık katkı ödemek mecburidir. Hastalık ve analık sigortasında maddi yardımlar sosyal sigorta sisteminden, sağlık yardımları ise genel sağlık sigortası sisteminden yapılmaktadır. Bağımsız çalışanlar maddi yardım kapsamı dışındadır. Maddi ve sağlık yardımları alabilmek için asgari karşılanması gereken şart bulunmamaktadır. İş kazası sigortası da sadece bağımlı sigortalıları kapsamaktadır ve işveren tarafından ödenen primlerle finanse edilmektedir. Geçici ve sürekli iş göremezlik ödeneği verilmektedir.

Yaşlılık aylığına hak kazanma yaşı erkeklerde 62, kadınlarda 57 yaştır. Üç ve daha fazla çocuğu olan kadınlar, 16 yaşından önce engelli olanlar, tehlikeli işlerde çalışanlar için yaş şartında indirimler yapılmaktadır. Sosyal yardım sistemi için de aynı yaş şartları mevcuttur. Buna göre;

1. Zorunlu emeklilik sigortasına olan katkısı beş yıldan az olmamak üzere 62 yaşına giren erkekler ile 57 yaşına giren kadınlar,
2. Üç çocuk doğuran ve onlara 8 yaşına kadar bakan, zorunlu emeklilik katkısı en az 20 yıl olan ve 56 yaşına giren kadınlar,
3. Dört çocuk doğuran ve onlara 8 yaşına kadar bakan, zorunlu emeklilik katkısı en az 18 yıl olan ve 55 yaşına giren kadınlar,
4. Beş ve daha fazla çocuk doğuran veya engelli çocukdoğuran ve onlara 8 yaşına kadar bakan, zorunlu emeklilik katkısı en az 15 yıl olan ve 55 yaşına giren kadınlar,
5. Gipofizar (cücelik) hastalığı olan ve zorunlu emeklilik katkısı en az 5 yıl olan ve 45 yaşına giren erkekler ile 40 yaşına giren kadınlar; emekli olma hakkına sahip bulunmaktadırlar.

Yaşlılık aylığı, sigortalı için birikmiş nominal tanımlanmış katkı miktarının emeklilikten sonraki ortalama yaşam beklentisine oranlanması ile hesaplanmaktadır. Halihazırda emeklilik sonrası ortalama yaşam beklentisi 174 ay olarak hesaba alınmaktadır. Bütün aylıklar için taban aylık hesabı yapılmakta, bu tutarın altında aylık ödenmemektedir.

Türkmenistan’da zorunluk emeklilik sigortası dışında, yürürlükte olan bir çeşit emeklilik sistemi de “Birikimli Emeklilik” sistemidir. 01/08/1998 tarihinde yürürlüğe giren bu sistem, 17/07/1998 yılında çıkarılan Türkmenistan’ın Emeklilik Hakkındaki Kanun ile düzenlenmiştir. Gönüllü emeklilik sigortası da denilen bu sistem, sosyal yardım birimleri ile vatandaş arasında yapılan sözleşmeye dayanmaktadır.
Birikimli emeklilik sisteminden, çalışanlar ve özel girişimciler anlaşma yapmak suretiyle yararlanabilmektedir. Ordu içindeki en üst ve alt kademedeki askerler, esnaf ve sanatkarlar, tarım ve hayvancılıkla uğraşanlar ve serbest meslek olarak fikri sanatlarla uğraşanlar gönüllü ödemeli sistemden yararlanabilmektedirler.
Eğitimi olmayan vatandaşlar, tüzel kişiler, götürü olarak çalışanlar veya kendi işini yürütenler ve sürekli bir geliri olmayanlar, Türkmenistan’ın gelecek yılının ortalama maaşının en az yüzde ikisi oranında gönüllü emeklilik katkı payını ödeyerek bu sistemden yararlanabilmektedir. Kişisel hesaplara yatırılan emeklilik katkı payının muhasebesi, sosyal sigorta birimleri tarafından yapılmaktadır.
Birikimli sistemin temel ilkesini; sigortalı vatandaşların kişisel hesaplarında tutulan emeklilik birikimlerinin muhasebesi ve yatırımlarının ve birikimlerden kazanılan yatırım gelirlerinin kişisel hesaplara aktarılması oluşturmaktadır.
Fondan emeklilik aylığı almak için emeklilik sigortası sözleşmesinin bir nüshasını ibraz etmek gerekmektedir. Kişisel hesaplar hakkındaki her türlü bilgi sosyal yardım kurumlarında kayıt altında tutulmaktadır. Emeklilik fonunun miktarı, emeklilik fon miktarının vatandaşın emekli olduktan sonra ortalama yaşam süresinin ay sayısına bölünmek suretiyle bulunur. Vatandaşın emekli olduktan sonraki yaşam süresi, Türkmenistan Devlet İstatistik Kurumu tarafından belirlenmektedir.
Kişisel emeklilik hesaplarında bulunan emeklilik birikimlerinin miktarına, %2,5’tan az olmamak kaydıyla, emeklilik birikimlerinin yatırımlarından alınan gerçek gelir miktarından ayrılan yıllık yatırım geliri yatırılmaktadır.
Emeklilik yaşı gelmemiş olan kişilerin, bu birikimini başka amaçla kullanmasına izin verilmemektedir. Gönüllü emeklilik sistemine ödenen miktar ne kadar yüksek olursa, emeklilik birikiminin miktarı da o kadar yüksek olacaktır. Sigortalı kişilerin emeklilik birikimleri hakkındaki bilgiler kişisel veridir ve diğer kişilere açık değildir. Türkmenistan sosyal yardım birimleri, bu bilgilerin gizliliğini korumakla yükümlüdür.

Türkmenistan Emeklilik Fonu; mülkiyet şekline bakılmaksızın işletmeler, kurum ve kuruluşlar, askeri kuruluşlar ve içişleri makamları, ayrıca tüzel kişilik kurmaksızın işadamları ve ücretli işçi çalıştıran vatandaşlar, iş sözleşmesi yaparak çalıştırılan işçiler, askerlik yapan kişiler veya içişleri makamlarında görev yapan ordu mensuplarını ve gönüllü sigorta yapmış olanları kapsar.

İşin çeşidine, devamlılığına ve ara dinlenmelerine bakılmaksızın, iş sözleşmesine istinaden; yönetim fonuna bakılmaksızın işletmelerde, kurum ve kuruluşlarda, yabancı ülkelerin, tüzel kişilerin, uluslararası birliklerin ve kuruluşların Türkmenistan’da kurulu temsilciliklerinde, ayrıca, çiftçi birliklerine üye olmakla gerçekleştirilen iş ve topluma yararlı diğer işler çalışma süresi olarak kabul edilir.

Yaşlılık sigortası kapsamında bu ülkede ve Türkiye’de geçen sigortalılık sürelerinin birleştirilmesi iki ülke arasında sosyal güvenlik anlaşması bulunmadığından mümkün değildir.

Yaşlılık sigortası kapsamında ödenen primlerin iadesi ya da transferi iki ülke arasında sosyal güvenlik anlaşması bulunmadığından mümkün değildir.

Bağlanan aylıkların Türkiye’de ikamet edilmesi halinde ne şekilde ödendiğine ilişkin bir düzenleme tespit edilememiştir.

Türkmenistan Çalışma ve Halkın Sosyal Koruması Bakanlığı
http://mlsp.gov.tm
Türkmenistan Emeklilik Fonu

1. Emeklilik Primleri Müdürlüğü
2. Emeklilik Sigortası Müdürlüğü
3. Emeklilik Maaşı Bağlama Oranı Hesaplama Müdürlüğü
4. Emeklilik ve Sosyal Yardım Müdürlüğü

Türkmenistan Sosyal Güvenlik Hakkında Kanun
Türkmenistan Emeklilik Sigortası Hakkında Kanun
Türkmenistan Devlet Yardım Paraları Hakkında Kanun
Türkmenistan Gönüllü/Birikimli Emeklilik Sigortası
Türkmenistan Gönüllü/Birikimli Emeklilik Sigortası ve Takip Usulü Hakkında Yönetmelik
http://mlsp.gov.tm

Türkmenistan’da yaşlılık, malullük ve ölüm sigortası kapsamında iki temel sistem bulunmaktadır: Nominal tanımlanmış katkı (NTK) sistemi ve sosyal yardım sistemi.
Bağımlı çalışanlar ve bağımsız çalışanlar NTK sistemine dahil iken, ihtiyaç sahipleri için sosyal yardım sistemi bulunmaktadır. NTK sistemi primlerle finanse edilmekte olup, bağımlı çalışanlar için sadece işveren payı (yüzde 20 + yüzde 3,5) bulunmaktadır. Bu payın içinde hastalık, analık ve iş kazası ve meslek hastalıkları sigortası da yer almaktadır. Bağımsız çalışanlar için bağımsız çalışma biçimine göre farklılaşan prim oranları (yüzde 10 - yüzde 80 arasında değişen) bulunmaktadır. Sosyal yardım sistemini ise devlet finanse etmektedir.

Bağımlı çalışanlar ve bağımsız çalışanlar için Nominal Tanımlanmış Katkı (NTK) sistemi, ihtiyaç sahipleri için ise sosyal yardım sistemi uygulanmaktadır. NTK sistemi primlerle finanse edilmekte olup, bağımlı çalışanlar için sadece işveren payı (yüzde 20 + yüzde 3,5) bulunmaktadır. Bu payın içinde hastalık, analık ve iş kazası ve meslek hastalıkları sigortası da yer almaktadır. Bağımsız çalışanlar için bağımsız çalışma biçimine göre farklılaşan prim oranları (yüzde 10 - yüzde 80 arasında değişen) bulunmaktadır. Sosyal yardım sistemini ise devlet finanse etmektedir.

En az beş yıllık katkı ödemek mecburidir.

18 yaşına girmemiş olan kişiler (evlatlık alınan ve üvey çocuklar dahil) kardeşler, kız kardeşler, torunlar veya bu yaştan yukarı olan ve 18 yaşına kadar olan engelliler, kız ve erkek kardeşler, çalışma imkanı olmayan torunlar,

Meslek orta okullarında eğitim gören kişiler,

Babası, annesi (evlatlığı olanlar dahil), kocası, karısı, ve 62 yaşına giren erkekler, 57 yaşına giren kadınlar, engelli ise ve emekli aylığı veya sosyal yardım parası almıyorsa,

62 yaşına giren erkekler ve 57 yaşına giren kadınlar yaşamak için başka bir geliri yoksa dedesi veya büyükannesi, Türkmenistan yasaları uyarınca onlara bakacak kimseleri yoksa,

ölüm aylığı alma hakkına sahiptir.

Ölüm aylığı da yaşlılık aylığı gibi oransal olarak (1 hak sahibi için yüzde 65; 2 kişi için yüzde 125; 3 ve daha fazlası için yüzde 285) hak sahiplerine paylaştırılmaktadır.

Ölüm aylığının ödenme süresinde üst sınır ile ilgili bir hüküm tespit edilememiştir.

Birikimli Emeklilik (gönüllü emeklilik sigortası) sisteminden emeklilik maaşı bağlanan kişilerin emeklilik primleri mirasçılarına kalabilmektedir.

Türkmenistan Emeklilik Fonu; mülkiyet şekline bakılmaksızın işletmeler, kurum ve kuruluşlar, askeri kuruluşlar ve içişleri makamları, ayrıca tüzel kişilik kurmaksızın işadamları ve ücretli işçi çalıştıran vatandaşlar, iş sözleşmesi yaparak çalıştırılan işçiler, askerlik yapan kişiler veya içişleri makamlarında görev yapan ordu mensuplarını ve gönüllü sigorta yapmış olanları kapsar.

İşin çeşidine, devamlılığına ve ara dinlenmelerine bakılmaksızın, iş sözleşmesine istinaden; yönetim fonuna bakılmaksızın işletmelerde, kurum ve kuruluşlarda, yabancı ülkelerin, tüzel kişilerin, uluslararası birliklerin ve kuruluşların Türkmenistan’da kurulu temsilciliklerinde, ayrıca, çiftçi birliklerine üye olmakla gerçekleştirilen iş ve topluma yararlı diğer işler çalışma süresi olarak kabul edilir.

Ölüm sigortası kapsamında bu ülkede ve Türkiye’de geçen sigortalılık sürelerinin birleştirilmesi iki ülke arasında sosyal güvenlik anlaşması bulunmadığından mümkün değildir.

Ölüm sigortası kapsamında bu ülkede ödenen primlerin iadesi ya da transferi iki ülke arasında sosyal güvenlik anlaşması bulunmadığından mümkün değildir.

Bağlanan aylıkların Türkiye’de ikamet edilmesi halinde ne şekilde ödeneceğine ilişkin bir düzenleme tespit edilememiştir.

Türkmenistan Sosyal Güvenlik Hakkında Kanun
Türkmenistan Emeklilik Sigortası Hakkında Kanun
Türkmenistan Devlet Yardım Paraları Hakkında Kanun
Türkmenistan Gönüllü/Birikimli Emeklilik Sigortası
Türkmenistan Gönüllü/Birikimli Emeklilik Sigortası ve Takip Usulü Hakkında Yönetmelik
http://mlsp.gov.tm

Türkmenistan’da yaşlılık, malullük ve ölüm sigortası kapsamında iki temel sistem bulunmaktadır: Nominal tanımlanmış katkı (NTK) sistemi ve sosyal yardım sistemi. Bağımlı çalışanlar ve bağımsız çalışanlar NTK sistemine dahil iken, ihtiyaç sahipleri için sosyal yardım sistemi bulunmaktadır. NTK sistemi primlerle finanse edilmekte olup, bağımlı çalışanlar için sadece işveren payı (yüzde 20 + yüzde 3,5) bulunmaktadır. Bu payın içinde hastalık, analık ve iş kazası ve meslek hastalıkları sigortası da yer almaktadır. Bağımsız çalışanlar için bağımsız çalışma biçimine göre farklılaşan prim oranları (yüzde 10 - yüzde 80 arasında değişen) bulunmaktadır. Sosyal yardım sistemini ise devlet finanse etmektedir.

Bağımlı çalışanlar ve bağımsız çalışanlar için Nominal Tanımlanmış Katkı (NTK) sistemi, ihtiyaç sahipleri için ise sosyal yardım sistemi uygulanmaktadır. NTK sistemi primlerle finanse edilmekte olup, bağımlı çalışanlar için sadece işveren payı (yüzde 20 + yüzde 3,5) bulunmaktadır. Bu payın içinde hastalık, analık ve iş kazası ve meslek hastalıkları sigortası da yer almaktadır. Bağımsız çalışanlar için bağımsız çalışma biçimine göre farklılaşan prim oranları (yüzde 10 - yüzde 80 arasında değişen) bulunmaktadır. Sosyal yardım sistemini ise devlet finanse etmektedir.

Belirlenen kurallara göre malul kabul edilen ve en az 5 yıl zorunlu emekli sigortası yaptıran kişinin malullüğünden dolayı emekli olma hakkı vardır.

Meslek hastalığı maluliyeti şu durumlarda oluşmuş sayılır:

1. çalışma yükükmlülüğünü yerine getirirken ve işletme menfaatlerinin korunmasıyla ilgilifaaliyetleri gerçekleştirirken,
2. işe gitme ve gelme aralığında,
3. işe başlamadan ve başladıktan sonar işyerinin düzenlenmesi için gereken sure dahil olmak üzere işyerinde ve çalışma süresi içerisinde digger işyerinde,
4. çalışma süresi içerisinde işyeri dışında (işyeri için belirlenen iş kurallarına aykırı değilsse),
5. vatandaşlık görevini yerine getiriken.

Yapılan işin özelliğine bağlı olarak meydana gelen maluliyet, meslek hastalığından doğan maluliyet olarak kabul edilir. Yapılan işin özelliği ile ilgili olan meslek hastalığı listesi Türkmenistan Sağlık Bakanlığı ve Maliye ve Ekonomi Bakanlığı tarafından onaylanır.

Malullük durumu özel komisyonla karara bağlanarak verilir ve 1., 2., 3. gruplara ayrılır. Genel hastalık durumu (işyeri ile ilgisi olmayan hastalık) çalışma engeli ve mesleki hastalık sonucunda malul olan kişiler ile askerlikte malul olan kişilere belirlenen koşulların tespiti halinde malullük raporu verilir.

Yaşı gereğince emekli maaşı alma hakkına sahip 1. ve 2. sınıf malulün, emekli veya malullük aylığından birini tercih etme hakkı bulunmaktadır. Çalışma kabiliyetinin sağlanması halinde maluliyet yardım parası, malulün çalışabilir Kabul edildiği ayın sonuna kadar ödenir.

Maluliyet yardım parası, maluliyetin tespit edilme gününden itibaren tahsis edilir. Maluliyetin tahsisinde; işe başlamadan önce, çalışma saatleri içersinde veya işten sonra meydana gelmiş olmasına bakılmaz.
Malullük aylığı, yaşlılık aylığı gibi sigortalı için birikmiş nominal tanımlanmış katkı miktarının emeklilikten sonraki ortalama yaşam beklentisine oranlanması ile hesaplanmaktadır. Halihazırda emeklilik sonrası ortalama yaşam beklentisi 174 ay olarak hesaba alınmakta, ancak malullük durumuna göre artırımlar olmaktadır. Bütün aylıklar için taban aylık hesabı yapılmakta, bu tutarın altında aylık ödenmemektedir.
Belli bir çalışma (kıdem) süresini tamamlayan malul kişilerden;

• 1. sınıf malul için, tespit edilen hesap göstergesinin % 60’ı,
• 2. sınıf malul için, tespit edilen hesap göstergesinin % 50’si
• 3. sınıf malul için, tespit edilen hesap göstergesinin % 40’ı

oranında yardım parası olarak hesaplanır.

Birikimli Emeklilik (gönüllü emeklilik sigortası) sistemi malulen emeklilik için de geçerlidir.

Türkmenistan Emeklilik Fonu; mülkiyet şekline bakılmaksızın işletmeler, kurum ve kuruluşlar, askeri kuruluşlar ve içişleri makamları, ayrıca tüzel kişilik kurmaksızın işadamları ve ücretli işçi çalıştıran vatandaşlar, iş sözleşmesi yaparak çalıştırılan işçiler, askerlik yapan kişiler veya içişleri makamlarında görev yapan ordu mensuplarını ve gönüllü sigorta yapmış olanları kapsar.

İş sözleşmesine istinaden; yönetim fonuna bakılmaksızın işletmelerde, kurum ve kuruluşlarda, yabancı ülkelerin, tüzel kişilerin, uluslararası birliklerin ve kuruluşların Türkmenistan’da kurulu temsilciliklerinde, ayrıca, çiftçi birliklerine üye olmakla gerçekleştirilen iş ve topluma yararlı diğer işler çalışma süresi olarak kabul edilir.

Malullük sigortası kapsamında bu ülkede ve Türkiye’de geçen sigortalılık sürelerinin birleştirilmesi, iki ülke arasında sosyal güvenlik anlaşması bulunmadığından mümkün değildir.

Malullük sigortası kapsamında bu ülkede ödenen primlerin iadesi ya da transferi mümkün iki ülke arasında sosyal güvenlik anlaşması bulunmadığından mümkün değildir.

Bağlanan aylıkların Türkiye’de ikamet edilmesi halinde ne şekilde ödendiğine ilişkin bir düzenleme tespit edilememiştir.

1. İş kazası ve meslek hastalığı sigortası
2. Analık sigortası
3. Hastalık sigortası

Türkmenistan Çalışma ve Halkın Sosyal Koruması Bakanlığı
http://mlsp.gov.tm

• Emeklilik Primleri Müdürlüğü
• Emeklilik Sigortası Müdürlüğü

Türkmenistan Sosyal Güvenlik Hakkında Kanun
Türkmenistan Emeklilik Sigortası Hakkında Kanun
http://mlsp.gov.tm

Yardım paralarının finansman kaynakları; devlet sosyal sigorta ödemelerinden, şirketlerin, kurumların ve teşebbüslerin öz kaynaklarından ve Türkmenistan Devlet Bütçesi ödemelerinden ibarettir.

Bağımlı çalışanlar ve bağımsız çalışanlar için Nominal Tanımlanmış Katkı (NTK) sistemi, ihtiyaç sahipleri için ise sosyal yardım sistemi uygulanmaktadır. NTK sistemi primlerle finanse edilmekte olup, bağımlı çalışanlar için sadece işveren payı (yüzde 20 + yüzde 3,5) bulunmaktadır. Bu payın içinde hastalık, analık ve iş kazası ve meslek hastalıkları sigortası da yer almaktadır. Bağımsız çalışanlar için bağımsız çalışma biçimine göre farklılaşan prim oranları (yüzde 10 - yüzde 80 arasında değişen) bulunmaktadır. Sosyal yardım sistemini ise devlet finanse etmektedir.

Türkmenistan’da modern teknolojiye sahip çok sayıda sağlık tesisi bulunmaktadır. Bu kapsamda, son yıllarda birçok yeni sağlık tesisi ve hastane yapılmış ve modern tıp cihazları ile donatılmıştır. Özellikle aile hekimliği kurumsal olarak çok gelişmiştir. Bununla birlikte, sağlık hizmetlerinin sunumu çok yetersizdir. Sağlık sunumunu gerçekleştirecek sağlık personeli (doktor, hemşire, teknik eleman vb.) yetersizliği nedeniyle teşhis ve tedavi hizmetleri çok kısıtlı olarak sunulmaktadır. Sağlık personeli nicelik olarak yeterli sayıda olmakla birlikte, tıp ve diğer sağlık personelinin eğitimi konusundaki yetersizlikler nedeniyle nitelik sorunları yaşanmaktadır. Basit hastalıklar dışında vatandaşlarımız Türkiye’ye dönmek durumunda kalmakta tedavilerini ülkemizde yaptırmaktadırlar. İmkanı olan Türkmen vatandaşları da sağlık hizmeti için yurt dışına, özellikle de ülkemize gelmeyi tercih etmektedirler.

Türkmenistan’da özel sektöre ait sınırlı sayıdaki poliklinikler dışında sağlık hizmetleri devlet tarafından sunulmaktadır. Sağlık hizmetleri aile hekimliklerinde Türkmen vatandaşlarına ücretsiz olarak sunulmaktadır. Aile hekimliği dışındaki hastanelerdeki sağlık hizmetleri ücretli olup, isteğe bağlı olarak %2 oranında sağlık primi ödeyenler % 50 indirimli olarak sağlık hizmetlerinden yararlanabilmektedirler. Sağlık hizmetlerinin finansmanı devlet bütçesinden karşılanmaktadır.

Hastalık ve analık sigortasında maddi yardımlar sosyal sigorta sisteminden, sağlık yardımları ise genel sağlık sigortası sisteminden yapılmaktadır. Bağımsız çalışanlar maddi yardım kapsamı dışındadır. Maddi ve sağlık yardımları alabilmek için asgari karşılanması gereken şart bulunmamaktadır. İş kazası sigortası da sadece bağımlı sigortalıları kapsamaktadır ve işveren tarafından ödenen primlerle finanse edilmektedir. Geçici ve sürekli iş göremezlik ödeneği verilmektedir.

Hastalık yardımlarından yararlanmak için asgari prim ödeme süresine ilişkin bir hüküm tespit edilememiştir.

Dispanserlerde veya hastanede bakılan hasta, protez-ortopedi hastanesinde bakılanlar dahil, tüberküloz veya bakıma ihtiyacı olan kişilere geçici iş göremezlik ödeneği ödenmektedir.

Söz konusu hastalıkların listesi, Türkmenistan Sağlık Bakanlığı ve Tıp Sanayi tarafından belirlenmektedir.

1. işyerinde ve çalışma saatlerinde ya da çalışma saatleri içerisinde başka bir yerde,
2. ara dinlenmelerinde,
3. işyerinde işe başlamadan önce veya işe başladıktan sonra temizlik işleri yapılırken,
4. işe giderken veya işten dönerken veya bir yerde görevlendirilmiş olarak geçirilen süre,
5. işyerinin menfaatlerini korurken,
6. vatandaşlık görevini yerine getirirken,
7. işyerindeki görevini yerine getirmesi sırasında,
8. işyeri sınırlarında veya işyeri sınırları dışında, işveren tarafından sağlanmış olan taşıma aracında işe gelirken ya da işten eve giderken çalışanın uğradığı kaza iş kazası sayılır.

İş güvenliği açısından Türkmenistan yasalarını ihlal eden, bu ihlalde suçlu olan yetkili görevli ve diğer kişiler, aynı zamanda çalışanlar, Türkmenistan yasaları ile tespit edilmiş olan düzen içerisinde maddi, disiplinel, idari ve cezai sorumluluk taşımaktadırlar.

Proje, statik konstrüksiyon kuruluşları, iş güvenliği kurallarını ihlal ederek imalathane gereçlerini, imalat teknolojilerini projelendirmesi durumunda, işverenin bu ihlaller ve onların sebep olduğu neticelerden dolayı sorumlu bulunmaktadırlar.

İş güvenliği taleplerine uygun olmayan tüketim amaçlı ürünleri imal ettikleri ve sattıkları için kuruluşlar, tüketicilere verilen zararı Türkmenistan yasalarıyla tespit edilmiş olan düzende ve koşullarda sağlamakla yükümlüdürler.

İş kazalarını bildirmesi gereken taraf, kazaların bildirilmesi gereken süre, kurum ve bildirimde gecikme hallerinde uygulanan yaptırımlar hakkında bir hükükm tespit edilememiştir.

İşveren çalışanın görev yükümlülüklerini yerine getirmesi ile alakalı gördüğü zararları, onun yasadışı olarak çalışma hakkının elinden alınması ile alakalı gördüğü zararları, aileyi besleyen kişinin işiyle ilgili olarak hayatını kaybetmesi durumunda ise, İş Kanununda belirtilmiş olan kişilerin her türlü zararını (ki buna manevi zarar da dahildir) tazmin etmekle yükümlüdür.
Çalışan da, işveren karşısında, işverenin mülkiyetinin zarar görmesi veya zayi olması şeklinde ona verilen zarar için ya da işverenin bu nedenle fazla masrafa girmesine neden olan zarar için maddi sorumluluk taşımaktadır.
İşverenin çalışan karşısındaki sözleşme ile tespit edilen sorumlulukları, Kanun ile öngörülenlerden düşük olamaz, çalışanın ise hakları Kanun ile öngörülenlerden yüksek olamaz.
İş kazası sigortası sadece bağımlı çalışan sigortalıları kapsamaktadır ve işveren tarafından ödenen primlerle finanse edilmektedir. Geçici ve sürekli iş göremezlik ödeneği verilmektedir.
İşiyle ilgili yükümlülüklerini yerine getirmesi sırasında karşı tarafa zarar verilmesine neden olan iş sözleşmesi tarafı, işbu Kanun ve Türkmenistan’ın diğer kanun hükmündeki kararnameleri ile öngörülen düzen ve kurallar çerçevesinde tazmin etmekle yükümlüdür.
Zarar görenin zararı aşağıdaki şekillerde tazmin edilmektedir:

1. İşle ilgili almış olduğu engellilik neticesinde iş görürlüğünü kaybetmesi derecesinde aylık maaş ücreti veya onun belirli bir kısmı oranında paranın ödenmesi.
2. Hayatını kaybeden çalışanın çalışamaz durumdaki aile üyeleri ve geçindirmekte olduğu ve verilen zararın tazmin edilmesine hakkı olan kişilere çalışanın ölümü dolayısıyla ödenecek tazminatın miktarı, onun kendisinin ve geçindirmekte olduğu, tazminata hakkı olmayan çalışabilir kişilerin payına düşen kısımlar çıkılarak, hayatını kaybeden çalışanın aylık ortalama maaş ücreti üzerinden tespit edilmektedir. Tazminat hakkı olan kişilerin her birinin tazmin edilecek miktarının ebatının tespit edilmesi amacıyla, çalışanın maaşının yukarıda belirtilen kişilere düşen payı, onların sayısına bölünmektedir.
3. Tıbbi Bilirkişi Komisyonu netice yazısına göre gerekli tıbbi yardımı alması dahil olmak üzere ek masraflarının tazmin edilmesi.
4. Belirli durumlarda bir seferlik destek tazminatının ödenmesi.

İmalat süreci içerisinde gerçekleşen kaza dolayısıyla veya mesleki hastalık sebebiyle çalışanın hayatını kaybetmesi durumunda kuruluş, hayatını kaybeden çalışanın ailesine (aile fertlerine) hayatını kaybedenin on yıllık maaş tutarı oranında bir kerelik tazminat ödemekle yükümlüdür.

Geçici iş göremezlik nedeniyle yardım parasının ödenebilmesi için, geçici iş göremezlik durumundan önceki son iki aylık çalışma takvim döneminde çalışanın aldığı ortalama aylık ve ortalama günlük ücretleri hesaplanır. Ortalama aylık ücreti, geçici iş göremezliğin meydana geldiği aydan önceki son iki takvim ayında aldığı toplam ücretinin ikiye bölünmesi ile belirlenir. Ortalama günlük ücret, ortalama aylık ücretin 29.7’ye bölünmesi ile bulunur.
Tahsis edilen yardım para miktarı, çalışanın ortalama günlük ücretinin geçici iş göremezlik gün sayısı ile çarpılması sonucu elde edilen tutarın yüzdesi olarak şu şekilde belirlenir:

1. çalışma süresinin 5 yıla kadar olan çalışanlar için %60,
2. çalışma süresi 5 yıldan 8 yıla kadar devam edenler için %80,
3. çalışma süresi 8 yıl veya daha fazla olanlar için %100.

Geçici iş göremezlik ödeneği, tedavi sağlayan kurum tarafından sağlanan “iş göremezlik” belgesi süresi boyunca çalıştığı işyeri tarafından yapılır. Uygulanan tedavi rejimine veya iş göremezlik belgesinde belirtilen muayene süresine uyulmadığı dönem için bu ödeme yapılmaz.

Personel sayısı elli kişiyi aşan ve imalat süreci faaliyetlerini sürdürmekte olan tüm kuruluşlarda iş güvenliği taleplerinin takip edilmesi ve uygulanmasının, bu taleplerin uygulanmasının kontrol altında tutulmasının temin edilmesi amacıylaiş güvenliği birimi teşkil edilmeli veya iş güvenliği bakımından yeterli eğitime, tecrübeye ve bilgiye sahip olan iş güvenliği uzmanı görevi açılmalıdır. Kuruluş içindeki iş güvenliği birimi statüsü bakımından kuruluşun en faal birimlerinden biri sayılmakta ve direkt olarak kuruluşun müdürüne bağlanmaktadır.

Yüksek risk oranlı imalat türlerinde çalışan personel kategorilerinin, işveren tarafınca imalat süreci içerisindeki kazalara ve mesleki hastalıklara karşı zorunlu sağlık ve hayat sigortası Türkmenistan kanunlarına uygun bir şekilde yaptırılmalıdır.

İşveren, çalışanın işyerindeki görevini yerine getirmesi ile ilgili almış olduğu malullük, mesleki hastalık dolayısıyla sağlığına verilmiş olan zarardan sorumlu tutulmaktadır.

Çalışanın görev yükümlülüklerini yerine getirirken almış olduğu malullük, mesleki hastalık veya bir diğer sağlık sorunu dolayısıyla hayatını kaybetmesi durumunda işveren, çalışanın çalışamayacak durumda olan aile fertlerine ve ölümüne kadar geçindirmekte olduğu kişilere, aynı zamanda onun ölümüne kadar geçindirmekle olduğu ve on sekiz yaşına erişmemiş olan ya da onun ölüm tarihine kadar ondan miras alma hakkına sahip olan kişilere, çalışanın ölümünden sonra doğan çocuğuna, ebeveynlerinden birine, eşine veya bir diğer çalışmayan ve çocuklara – ölenin on sekiz yaşına erişmemiş olan erkek veya kız kardeşlerine, torunlarına bakmakta olan aile üyesine verilen zararı tazmin etmekle yükümlüdür.

Meslek hastalığının tespiti ve bildiriminin yapılması gereken süre ve koşullar hakkında bir hükükm tespit edilememiştir.

İşveren çalışanın görev yükümlülüklerini yerine getirmesi ile alakalı gördüğü zararları, onun yasadışı olarak çalışma hakkının elinden alınması ile alakalı gördüğü zararları, aileyi besleyen kişinin işiyle ilgili olarak hayatını kaybetmesi durumunda ise, İş Kanununda belirtilmiş olan kişilerin her türlü zararını (ki buna manevi zarar da dahildir) tazmin etmekle yükümlüdür.
Çalışan da, işveren karşısında, işverenin mülkiyetinin zarar görmesi veya zayi olması şeklinde ona verilen zarar için ya da işverenin bu nedenle fazla masrafa girmesine neden olan zarar için maddi sorumluluk taşımaktadır.
İşverenin çalışan karşısındaki sözleşme ile tespit edilen sorumlulukları, Kanun ile öngörülenlerden düşük olamaz, çalışanın ise hakları Kanun ile öngörülenlerde yüksek olamaz.
İşyerinde gerçekleşmiş olan kaza dolayısıyla çalışanın sağlığına zarar gelmesi veya onun ölümü ya da çalışanın meslek hastalığına maruz kalması durumunda çalışana (onun ailesine), kaybetmiş olduğu ücretleri (geliri), aynı zamanda sağlık harcamalarının giderilmesi amacıyla tıbbi, sosyal ve mesleki rehabilitasyonu ile alakalı masrafları ya da çalışanın ölümü ile alakalı masraflar ödenmelidir.
Çalışanlara verilen garanti ve tazminatların türleri, miktarları ve koşulları, İş Kanunu ve Türkmenistan’ın diğer kanun hükmündeki kararnameleri ile tespit edilmektedir.
Yoksun kalınan ücretin tazmini ile veya ilave masrafların karşılanması ile ilgili giderler, kuruluşların kendi kaynaklarından, devlet bütçesine bağlı kuruluşlarda ise kuruluşların genel giderleri için giderler listesinde öngörülen kaynaklardan karşılanır.

Geçici iş göremezlik, hastalık, iş kazası ve meslek hastalığı gibi durumlar nedeniyle meydana gelir ve şu durumlarda doğruluğu kabul edilir.
Dispanserde veya hastanede bakılan hasta, protez-ortopedi hastanesinde bakılanlar dahil, hastalık sürecinden sonra, tüberküloz veya başka hastalıklar nedeniyle bakıma ihtiyacı olan şahıslar. Hastalıkların listesi, Türkmenistan Sağlık Bakanlığı ve Tıp Sanayii tarafından belirlenmektedir.
Geçici iş göremezlik nedeniyle yardım parasının ödenebilmesi için, geçici iş göremezlik durumundan önceki son iki aylık çalışma takvim döneminde çalışanın aldığı ortalama aylık ve ortalama günlük ücretleri hesaplanır. Ortalama aylık ücreti, geçici iş göremezliğin meydana geldiği aydan önceki son iki takvim ayında aldığı toplam ücretinin ikiye bölünmesi ile belirlenir. Ortalama günlük ücret, ortalama aylık ücretin 29.7’ye bölünmesi ile bulunur.
Tahsis edilen yardım para miktarı, çalışanın ortalama günlük ücretinin geçici iş göremezlik gün sayısı ile çarpılması sonucu elde edilen tutarın yüzdesi olarak şu şekilde belirlenir:

1. çalışma süresinin 5 yıla kadar olan çalışanlar için %60,
2. çalışma süresi 5 yıldan 8 yıla kadar devam edenler için %80,
3. çalışma süresi 8 yıl veya daha fazla olanlar için %100.

Analık sigortası yardımlarından yararlanmak için asgari prim ödeme süresine ilişkin bir düzenleme tespit edilememiştir.

Hastalık ve analık sigortasında maddi yardımlar sosyal sigorta sisteminden, sağlık yardımları ise genel sağlık sigortası sisteminden yapılmaktadır. Bağımsız çalışanlar maddi yardım kapsamı dışındadır. Maddi ve sağlık yardımları alabilmek için asgari karşılanması gereken şart bulunmamaktadır. Bu durumlarda, geçici ve sürekli iş göremezlik ödeneği ödenmektedir.

Çocuk bakımı için belirlenen yardım parası, üç yaşını doldurmamış olan çocuklarınbakımı için verilir. Verilen yardım parasının miktarı hesaplanırken, her aile üyesinin toplam gelirini ve belirlenen asgari aylık ücret geliri dikkate alınır.

Çocuk bakımı için belirlenen yardım parası, doğumdan sonra ayın 1’inden itibaren üç yaşını doldurmamış çocukların sayılarına bakılmaksızın aylık olarak ödenir.

Anneye ödenen çocuk yardım parası, onun sosyal sigortaya kayıtlı olup olmadığına bakılmaksızın ödenir. Çocuk bakımı için belirlenen yardım parası, sosyal yardım kurumlarının bölgesel teşkilatları tarafından, çocuğun doğum belgesine dayanarak ödenir. Annenin vefatı, çocuğunu reddetmesi ve annelik hakkını kaybetmesi durumlarında, yardım parası babaya veya çocukları evlatlık edinen kişiye verilir.

Hamilelik ve doğum yardım parası, doğum yapan ve doğum izninde bulunan kadınlara verilmektedir.
Söz konusu yardım parası, kadının çalıştığı yer esas alınarak, aylık ve günlük ücret ortalaması hesaplanarak ödenir. Aylık ücret ortalaması, kadının hamilelik ve doğumundan dolayı izne çıktığı aydan on iki ay öncesindeki aylık ortalaması, toplam kazanç miktarını belirleyen peyiyot için on ikiye bölünerek elde edilir. Günlük ücret ortalaması, aylık ücret ortalamasının 29,7’ye bölünerek elde edilir. Belirlenen yardım miktarı, günlük kazanç ortalamasının hamilelik ve doğum nedeniyle alınan izin günlerinin toplamıyla çarpılarak ede edilir.
Hamilelik ve doğum yardım parası, çalışılan kurumlardan alınır. Hamilelik ve doğum yardım parasını almak için ilgili tıp merkezlerinden kanun tarafından belirlenen iş göremezlik belgesinin alınması gerekmektedir.