İsveç ulusal emeklilik sistemi - zorunlu yaşlılık emekliliği – İsveç sosyal güvenlik sisteminin bir parçasıdır.

İsveç’te yaşlılık aylığı;

1. Gelire dayalı genel emeklilik sistemi kapsamındaki

1. gelire dayalı emeklilik ve
2. garanti aylığı,

1. primli emeklilik sistemi,
2. işyeri emekli aylığı ve
3. bireysel emeklilik planlarından oluşur.

Yaşlılık emekliliği kapsamında gelir testine tabi olan barınma yardımı ve nafaka desteği de ödenmektedir.

Gelire dayalı ve primli emeklilik sistemleri, sözleşmeli ve bağımsız tüm çalışanları kapsar. Ulusal emeklilik sisteminin asıl kısmını oluşturur, yaşam boyu elde edilen kazançlara dayanır. Kişi ne kadar uzun süre çalışırsa o kadar fazla emekli aylığı alır, emekli olduktan sonra edinilen kazançlar da emekli aylığının miktarını etkiler.

Gelir emekliliğinden farklı olarak prim emekliliği tasarruf edilmiş gerçek para miktarının fonlara yatırılması anlamına gelmektedir. Bu paranın gelişimi tamamıyla yatırım yapılması tercih edilen fonlardaki artış ve bunların ne kadar büyüme sağladıklarına bağlıdır.

Garanti (teminat) emekliliği ile yeterli emekli aylığı olmayan herkese, telafi edici garanti aylığı sağlanır. Bu ödeme, ikamete dayalıdır ve merkezi hükümet bütçesinden karşılanır. Garanti aylığı enflasyona paralel olarak artırılır ve taban ücret miktarı ile bağlantılı olarak hesaplanır.

Sosyal Sigortalar Kanunu (http://www.riksdagen.se/sv/dokument-lagar/dokument/svensk-forfattningssamling/socialforsakringsbalk-2010110_sfs-2010-110)

Genel Katkı Payları Yasası

(www4.skatteverket.se/rattsligvagledning/2787.html?date=2018-01-01)

Devlet Emekli Aylıkları Kanunu (www4.skatteverket.se/rattsligvagledning/27151.html?date=2018-01-01)

Sosyal Sigorta Katkı Paylarının Dağıtımına ilişkin Yasa (www4.skatteverket.se/rattsligvagledning/26191.html?date=2018-01-01)

Emeklilik sisteminin mali yapısı hükümet bütçesinden bağımsız, özerk, kendi kendini finanse eden bir yapıya sahiptir. Sistemin iki unsuru gelire dayalı ve primli emekliliktir.

Gelire dayalı sistem bir dağıtım sistemidir. Bir yıl içinde ödenen katkı payları aynı yılın emeklilik ödemelerini finanse eder. Sigortalının ödediği katkı payları bireysel emeklilik hesabına aktarılmakla birlikte hesapta bir fon bulunmaz. O yıl ödenen katkı payları emekli aylıklarının ödenmesi için yeterli düzeyde olmaz ise, açık miktarı sistemin tampon fonları ile karşılanır. Tampon fonda dört bağımsız ulusal emeklilik sigorta fonu bulunur.

Primli emeklilik sistemi tamamen bireysel fonlarla fonlanmaktadır. Emeklilik hesabı için ayrılan belli orandaki katkı payı sigortalının bireysel primli emeklilik hesabına aktarılır. Sigortalı, prim emekliliği için tahsis edilen tutarı fon piyasasında mevcut fonlar arasından tercih ettiği fonlarda değerlendirir. Seçilen fona göre risk tercihi yapılmış olur. Tercih yapmak istemeyenlerin fonları devlet tarafından aynı yaş grubunda bulunanlara göre oluşturulan fona yatırılır. Primli emeklilik sistemine yatırılan katkı paylarındaki değerlenme, seçilen fonların performansına göre belirlenir.

Gelire dayalı emeklilik sistemi ile bağlantılı olarak bir gelir endeksi ve taban gelir miktarı belirlenmiştir. Gelir endeksi, ortalama nominal gelirde meydana gelen artışın ölçüsüdür. Endeks emekli aylıklarının değerinin korunması işlevi görür. Taban gelir miktarının artışı gelir endeksi tarafından belirlenmektedir. Emekliliğe esas gelirin bir asgari sınırı vardır. Bu sınır Vergi İdaresi Kurumunun son vergi kararı baz alınarak belirlenir. Kişinin gelirinin taban fiyat endeksinin ( 2017’de 44 800 SEK) % 42.3’ünden fazla (2017 yılı için 18 951 SEK) olan kısmı, emekliliğe esas olarak hesaplanabilecek en düşük yıllık gelir miktarıdır.

İşçi tarafından ödenen genel emeklilik katkı payı, kişinin aylığının ve (malul aylığı hariç) sosyal sigorta ve işsizlik sigortasından elde ettiği gelirin % 7’sidir. Ödeme kaynaktan vergi kesintisi şeklinde yapılır.

İşverenler çalışanın aylığının % 10.21’i oranında katkı payı öderler. Eğer kişi sosyal sigortadan ya da işszilik sigortasından ödenek alıyorsa devlet % 10.21 oranında, malul aylığı alıyorsa (faaliyet ya da hastalık tazminatı şeklinde) %18.5 oranında katkı payı ödemektedir.

Yaşlılık aylığı için işçilerin ödediği prim oranlarının % 16’sı gelire dayalı emeklilik aylığı sisteminde yer alan dört ulusal emeklilik fonuna koyulur. %2.5’i ise prime dayalı emeklilik sistemi çerçevesinde faiz getiren varlıkların yer aldığı fonlara yatırılır. Emeklilik kredisi ve emeklilik katkı payı % 18.5’i olmakla birlikte, toplam emeklilik katkı payı % 17.21’dir. Bu farkın nedeni, emeklilik kredisi hesaplanırken katkı payı tabanının bireysel emeklilik katkı payının % 7’si oranında indirilmesidir. Yani azami katkı payı tabanı, gelire dayalı taban miktarının 7.5’inin % 93’üdür.

Garanti aylığı devlet tarafından finanse edilir.

Sigortalının en az 5 yıl emekliliğe esas gelir elde etmiş olması gerekmektedir.

Belirlenmiş bir emeklilik yaşı yoktur, emekli aylığı alınabilecek en düşük yaş 61’dir. 2017 yılı sonunda gerçekleştirilen bir reformla, en düşük emekli aylığı alma yaşının (1958 ve önce doğumlular hariç) 2020 yılından itibaren 62’ye, 2023 yılından itibaren ise 63’e çıkartılması öngörülmüştür. 2026 yılında ise en düşük emekli aylığı alma yaşı 64 olacaktır.

Yürürlükte bulunan Çalışma Kanununa göre isteyenler 67 yaşına kadar çalışabilmektedir. Yapılan yasal değişiklikle 2020 yılından itibaren 68, 2023 yılından itibaren ise 69 yaşına kadar çalışabilmek mümkün olacaktır. Ancak işçi ve işverenin anlaşmaya varmaları halinde çalışan, öngörülen son emeklilik yaşından sonra da çalışmaya devam edebilmektedir.

Garanti aylığı ise 65 yaşından itibaren ödenebilmektedir.

İşyeri emeklilik sözleşmelerinde emekli aylığı alma yaşı genellikle 55 olarak tespit edilmektedir. Ancak 65 yaş beklenmeden aylık almak tercih edildiğinde emekli aylığı önemli ölçüde düşük olmaktadur.

• Gelir ve prim emekliliği çalışmaya dayalı sigorta ödenekleridir. İsveç’te çalışan, gelir vergisi ödeyen ve emekliliğe hak kazanan herkes emekli aylığı sahibi olur.

Emeklilik hesabında biriken ve emeklilik kredisi olarak adlandırılan tutar ile uygulanan yıllık faiz oranı alınacak aylığın miktarını belirler.

Ancak kişinin gelirinin yüksek olması yüksek emekli aylığı alınmasını sağlamaz zira vergilendirilebilir gelirin yukarıda açıklanan alt sınırının yanısıra bir de üst sınırı bulunmaktadır. Üst sınır taban gelir tutarının 7.5 katıdır. Gelirin bu seviyenin üstünde kalan kısmı işyeri emeklilik sigortası kapsamında hesaba katılmaktadır.

Emekli aylığının miktarını etkileyen bir başka unsur da miras kazanımı denilen ve her yıl aynı yaş dilimde yer alan ve vefat eden sigortalıların emeklilik hesabının, hayatta kalan sigortalılar arasında dağıtılmasıdır. Böylece emekli olduktan sonra daha uzun yaşayan sigortalılara, hesaplarında biriken tutardan daha fazla ödeme yapılmış olmaktadır. Aylığı belirleyen son unsur ise her yıl o yılın hesabından düşülen idari masraflardır.

• 65 yaşından itibaren ödenen garanti aylığının tamamına hak kazanmak için 16 – 64 yaşları arasında 40 yıl İsveç’te ikamet etmiş olmak gerekmektedir. Eksik kalan her yıl için aylıktan ¼ oranında indirime gidilmektedir. Garanti aylığına hak kazanmak için İsveç’te geçirilmiş olması gereken minimum süre 3 yıldır.

-İşyeri Aylığı

Emeklilik sisteminin ikinci ayağını oluşturmaktadır. İşveren ile çalışan arasında ücret anlaşmalarında tespit edilen, yönetimi, fonu ve ödemeleri buna bağlı olarak belirlenen sistemdir. İşçi ve işveren arasında toplu sözleşmelere ya da bireysel iş sözleşmelerine dayalı emeklilik olarak da adlandırılan tamamlayıcı bir aylık sistemidir.

Kazanç getiren bir işte çalışanların yaklaşık % 90’ı işyeri sigortası kapsamındadır. Bağımsız çalışanlar, öğrenciler ve işsizler işyeri emekli aylığı almazlar.

İşyeri emekli aylığının bir bölümü de primli emeklilik sistemine dayalıdır. İşyeri emekli aylığı için belirlenmiş bir alt ve üst limit bulunmaz.

İsveç’te tüm çalışanlar genel emeklilik sistemi içinde yer alan gelire dayalı ve primli emeklilik sistemlerine dahil edilerek sigortalı olur ve katkı payı öder. Genel emeklilik sistemi içinde yer alan garanti emekliliği ise ikamet edilen süreyle orantılı olarak ve İsveç’te ikamet edildiği sürece ödenen ve vergilerle finanse edilen emeklilik sistemidir.

Yaşlılık aylığı bağlanması için ilgilinin asgari son beş yıl içinde İsveç’te mukim olması ve onaltı yaşından sonra toplam olarak asgari on yıl İsveç’te ikamet etmiş olması gerekir.

Çalışanlar isterlerse özel emeklilik şirketleri aracılığıyla bireysel emeklilik yaptırabilirler.

En düşük sigortalılık yaşı 16’dır.

Genel emeklilik sistemi içinde sigortalı olarak değerlendirilen süreler fiilen çalışılan ve dolayısıyla işvereni ve kendisi tarafından emekliliğe esas sigorta primlerinin yatırıldığı süreler ve fiilen çalışılmadığı halde devlet tarafından sigorta katkı paylarının ödenmeye devam ettiği ebeveyn izninde geçen süreler, hastalık yardımı ve malul aylığı alınan süreler, zorunlu askerlik hizmetinde geçen süreler ve öğrencilik süreleridir.

• 1995 yılı ve sonrasında lise üstü öğrenim görülen ve öğrenim sırasında eğitim yardımı alınan süreler sigortalı sayılan öğrencilik yılları,
• 1995 yılı ve sonrasında zorunlu askerlik hizmeti yapılan ve bu süre zarfında günlük iaşe ödeneği alınan süreler sigortalı sayılan askerlik süreleridir.

İki ülke arasında imzalanan sosyal güvenlik sözleşmesi hükümleri çerçevesinde hizmet birleştirilmesi yoluyla kısmi/sözleşme aylığı bağlanabilmektedir.

Sözleşmenin İsveç mevzuatının uygulanmasına ilişkin 15. Maddesinde;

1. ‘Ek aylık şeklindeki kazanca bağlı yaşlılık aylığına veya bir esas aylığa hak kazanmak için Türk aylık mevzuatı uyarınca tamamlanmış sigorta süreleri, gerektiği hallerde, İsveç aylık mevzuatı uyarınca tamamlanmış sürelerle, bu sürelerle çakışmadığı sürece birleştirilir.
2. Eğer parag. 1 hükümleri uyarınca, Türk sigorta süreleri dikkate alınırsa bu mevzuat uyarınca tamamlanmış 360 gün İsveç mevzuatına göre bir yıl olarak kabul edilir.
3. Ek aylık şeklindeki kazanca bağlı yaşlılık aylığının tutarı hesaplanırken, yalnızca İsveç aylık mevzuatı uyarınca tamamlanmış sigorta süreleri dikkate alınır.
4. Malul aylığı (hastalık tazminatı) ve faaliyet tazminatı hakkı tespit edilirken Türk mevzuatı kapsamına girenler, İsveç mevzuatına göre kapsama girmiş olarak hesaba katılır.

Kazanca bağlı hastalık tazminatının ve faaliyet tazminatının tutarı hesaplanırken sadece “İsveç mevzuatının uygulanabilir olduğu sürelerde elde edilen kazanç dikkate alınır” hükmü yer alır.

Türk mevzuatının uygulanmasına ilişkin 20. Madde hükümlerine göre, ‘sigorta sürelerinin her iki Akit Taraf mevzuatına göre geçirilmiş olması halinde, Türk mevzuatına göre yardım hakkının iktisabı bakımından, sigortalılık süreleri aynı zamana rastlamamak kaydı ile birleştirilir. Türk mevzuatına tabi olarak geçen prim ödeme süresi 360 gün veya 12 aydan az olduğu takdirde birinci fıkra hükmü uygulanmaz’.

Sözleşmenin yardımların hesaplanmasına ilişkin 21. Maddesine göre: ‘Akit Taraflardan her ikisinin mevzuatına göre sigortalılık sürelerini tamamlamış olan bir kimsenin, kendisine aylık bağlanması için müracaat etmesi veya böyle bir müracaatın geride kalan hak sahipleri tarafından yapılması halinde, yetkili Türk sigorta kurumu aylık yardımlarını aşağıda belirtildiği şekilde tesbit eder:

1. Yetkili sigorta kurumu, sözkonusu şahsın, sigortalılık süreleri birleştirildiği zaman yardıma hak kazanıp kazanmadığını ilgili mevzuat uyarınca tesbit eder.

b. Müracaatçının yardıma müstehak olduğu tesbit edildiği takdirde, sigorta kurumu Akit Tarafların mevzuatlarına göre tamamlanmış olan bütün sigortalılık sürelerini Türkiye’de tamamlanmış gibi kabul ederek, bu durumda verilecek nazari miktarı hesaplar. Yardım miktarı, tamamlanan sürelerin uzunluğuna bağlı olmamak şartıyla, nazari miktar olarak kabul edilir.

c. ( b) bendinde sözü edilen miktar esas alınarak, sigorta kurumu, kendi mevzuatına göre hesaba katılacak sigortalılık süreleri ile her iki Akit Taraf mevzuatlarına göre hesaba katılacak sigortalılık süreleri arasındaki nisbete göre kendisi tarafından ödenecek olan kısmi yardımı hesaplar.’

Sözleşmenin 23. Maddesine göre; ‘Şayet Türk mevzuatına göre yardımlardan yararlanma hakkı 20. Madde hükmü uygulanmaksızın kazanılıyorsa, yetkili Türk sigorta kurumu ödemesi gereken yardım miktarını yalnız kendi mevzuatına göre geçen sigortalılık sürelerini dikkate alarak belirler.’

Yardımların birleşmemesi hususunu düzenleyen Sözleşemenin 25. Maddesi;

‘1. Türk mevzuatında bulunan başka bir yardıma hak kazanma nedeni ile bir yardımın geri çekilmesi ya da miktarının indirilmesi ile ilgili hükümler, İsveç mevzuatı tahtında ödenen bir yardım konusunda da uygulanabilir.

2. Yardımlar aynı sigorta dalından aynı hadise için ödenirken paragraf (1)’in hükümleri uygulanmaz’ hükümlerini içerir.

Yaşlılık sigortası kapsamında bu ülkede ödenen primlerin iadesi ya da transferi mümkün değildir.

İki ülke arasında mevcut Sözleşmenin yardımların ödenmesi ile ilgili 5. Maddesine göre, ‘Sözleşmede aksine hüküm bulunmadıkça, nakdi yardım alan bir şahsın diğer Akit Taraf ülkesinde ikamet etmesi sebebiyle, aylıklar ve diğer nakdi yardımlar azaltılamaz, tadil edilemez, durdurulamaz veya geri alınamaz’.

Sözleşmenin 16. Maddesinde 5. Maddenin istisnaları: garanti edilmiş aylıklar, garanti edilmiş tazminat şeklindeki hastalık tazminatı (malul aylığı) veya faaliyet tazminatı, yetim ödeneği olarak belirlenmiştir.

Dolayısıyla yaşlılık aylığı kapsamında, tamamlayıcı aylık olan ve devlet tarafından sübvanse edilen garanti emekli aylığı haricindeki emekli aylıkları Türkiye’de ikamet eden vatandaşlara da ödenebilmektedir.

Yurtdışına yerleşen (Finlandiya, Danimarka, Norveç ve Almanya hariç) ve İsveç’ten emekli aylığı almakta olan sigortalıların her yıl İsveç Emekli Aylıkları Kurumuna yaşam sertifikası belgesi göndermeleri gerekmektedir.

Ölüm sigortası kapsamında sağlanan yardımlar sigortalıların statusüne göre belirlenmez. Bağımsız çalışanlar da İsveç’teki ikametlerine dayalı olarak garanti emekli aylığı çerçevesinde diğer çalışanlarla aynı şekilde gelire dayalı emeklilik sistemi içinde ölüm sigortası kapsamında sağlanan yardımlardan yararlanırlar.

Ölüm yardımı kapsamında sağlanan yardımlar:

• Uyum aylığı ve garanti aylığı,
• Dul aylığı ve garanti emekliliği
• Yetim aylığı veya yetim ödeneğidir.

Uyum aylığı ve garanti aylığı, ölüm tarihinde sigortalı ile sürekli olarak birlikte yaşamakta olan ve

• 18 yaşın altında çocuğu olan veya
• vefat eden sigortalı ile en az 5 yıldır birlikte yaşayan 65 yaşın altındaki (kadın veya erkek) eşe ödenir.

Uyum aylığı ve garanti emekli aylığı 12 aylığına ödenir. Eğer geride kalan eş sigortalı vefat ettiği tarihte sürekli olarak birlikte yaşamakta olduğu 18 yaşından küçük çocuğu ile birlikte yaşamaya devam ediyorsa, aylığın ödenme süresi 12 ay daha uzatılır; eğer 12 yaşından küçük çocuk veya çocuklar varsa en küçük çocuğun 12 yaşına geldiği ayın sonuna kadar uyum aylığı ödenmeye devam eder.

Uyum aylığı, vefat eden sigortalının (64 yaşına kadar birikecek sigortalılık primi üzerinden hesaplanan) kuramsal yaşlılık aylığının % 55’i kadardır.

Müteveffanın emeklilik hesabında yeterli birikmiş sigortalılık sermayesi yoksa veya çok düşük emekli aylığına hak kazanılıyorsa, sigortalının İsveç’te 40 yıllık sigortalılığı bulunması (ikamete dayalı sigortalılık) koşuluyla geride kalan eşe taban fiyat tutarının 2.13’ü oranında garanti emekli aylığı ödenir. 40 yılın altındaki eksik her bir yıl için toplam aylık 1/40 oranında düşürülür.

Dul aylığı ve garanti aylığı 1990 yılında ölüm emekliliği sisteminde yapılan reform çerçevesinde ilkesel olarak ortadan kaldırılmış olsa da ;

• Vefat eden sigortalı ile 1989 yılı sonunda evli olan ve ölüm tarihinde hala evlilikleri sürmekte olan (65 yaşından genç) 1944 yılı ve sonrasında doğmuş olan kadına, o tarihte dul aylığına hak kazanmak için gerekli koşullara sahip olması halinde;
• Vefat eden sigortalı ile 1989 yılı sonunda evli olan ve ölüm tarihinde hala evlilikleri sürmekte olan 1945 yılı ve sonrasında doğmuş olan kadına, hem 1989 yılı sonunda hem de eşinin vefat ettiği tarihte dul aylığına hak kazanmak için gerekli koşullara sahip olması halinde ödenebilmektedir.

Dul aylığı, 1 Ocak 1990’dan önce evlenmiş kadınlara taban fiyat tutarının % 90’ı oranında, vefat tarihinde 17 yaşından küçük çocuğu olan veya 50 yaşında olan kadınlara ise % 100’ü oranında ödenir. 31 Aralık 1989’dan sonra evlenen ve çocuğu olmayan eşe, müteveffanın öngörülen ya da gerçek yaşlılık aylığının % 40’ı, çocuğu varsa % 35’i oranında aylık ödenir.

Yetim aylığı veya çocuk ödeneği kazanca bağlı ve sigortalının yaşlılık aylığı emeklilik hesabında biriken sermayeye dayalı bir yardımdır. Vefat eden sigortalının emeklilik hesabında biriken tutara kuramsal olarak 64 yaşına kadar birikecek sigortalılık primi ilave edilir. Müteveffanın 12 yaşından küçük çocuğu varsa % 35, birden fazla çocuğu varsa her çocuk için % 25 oranında yetim aylığı ödenir. Ödenen toplam tutar aylığın % 100’ünü aşamaz. Yetim aylığı 18 yaşına kadar ya da eğitimi devam eden çocuğa 20 yaşına kadar ödenmeye devam eder.

Müteveffanın emeklilik hesabında birikmiş aylık bağlanması için yeterli sigortalılık sermayesi yoksa veya hak kazanılan emekli aylığı çok düşükse, yetim çocuğa taban fiyat tutarının % 40’ı oranında çocuk ödeneği ödenebilir.

Eğer kazanca dayalı aylık veya dul aylığı alan bir eş varsa, tüm yetim aylığı ödenekleri toplamının müteveffa sigortalının aylığının % 80’ini geçmemesi gerekir.

Geride kalan prim aylığı, müteveffanın primli emeklilik sistemine emeklilik katkı payı ödemiş ve emekli olmadan ölmüş olması halinde, 5 yıllığına ödenir. Sigortalı emekli olduktan sonra ölürse geride kalanlara ödenen prim aylığı ömür boyu ödenir. Biriken paranın toplu olarak çekilmesi mümkün değildir.

Sorumlu Bakanlık Sağlık ve Sosyal İşler Bakanlığıdır (Socialdepartementet).

(https://www.government.se/government-of-sweden/ministry-of-health-and-social-affairs/).

Sorumlu kurum İsveç Emekli Aylıklar Kurumu’dur (Pensionsmyndigheten – www.pensionsmyndigheten.se).

İşveren tarafından çalışanın aylığının % 0.70’i oranında prim ödenmektedir.

Ölüm aylığı kapsamında ödenen yetim aylığı bir veya iki ebeveyni ölen çocuğa; dul aylığı eşini kaybeden dul erkek veya kadına ödenir. Yardımın ödenebilmesi için ölen sigortalının bu yardım sigortası kapsamında sigortalı olması gerekir.

Yetim aylığı, çocuk 18 yaşına gelene kadar, eğitim görmeye devam ediyorsa en son 20 yaşına girdiği yılın Haziran ayına kadar ödenmeye devam eder.

Müteveffa sigortalının işyeri emekli aylığı ve/veya bireysel emekliliği varsa, geride kalanlara bunlardan da ödeme yapılır.

Prim iadesi /transferi bulunmamaktadır.

Uyum aylığı, primli sistemden ödenen aylık, yetim aylığı ve dul aylığı Türkiye’deki hak sahibine ödenebilir.

Garanti aylığı ve yetim ödeneği Türkiye’deki hak sahibine ödenmemektedir.

Çocuk ödeneği ve geride kalan eşe ödenen garanti aylığında, yurtdışından ödenen bir ölüm aylığı alınması halinde, o aylık nispetinde indirime gidilir.

Çalışma kapasitesinde uzun süreli azalma olması halinde Sosyal Sigortalar Kurumu tarafından ‘faaliyet tazminatı’ ya da ‘hastalık tazminatı’ ödenir. Sigortalının emeklilik katkı payları, malul aylığı ödenmeye devam edildiği sürece, yaşlılık aylığı almayı hak ettiği yaşa kadar ödenmeye devam eder.

Faaliyet tazminatı, 19 – 29 yaş arasındaki çalışanlara çalışma kapasitelerinin tıbbi nedenlerle en az %25 oranında ve en az bir yıllığına azalması halinde ödenmektedir. Faaliyet tazminatı geçici olarak ödenir.

Hastalık tazminatı (malul aylığı), hastalık hali ortaya çıktığında sigortalı olanlara, öngörülebilir gelecekte çalışma kapasitesinin sürekli olarak azalması halinde ödenir.

Bu çerçevede sağlanan yardımlar gelire bağlı malul aylığı ile garanti aylığıdır. Garanti aylığı, gelire dayalı malul aylığı ya da faaliyet aylığı alamayanlara ya da gelire dayalı aylığı çok düşük olanlara ek ödenek olarak ödenir. Garanti aylığına hak kazanabilmek için minimum 3 yıllık sigortalı olmak gerekmektedir.

Faaliyet tazminatı ya da hastalık tazminatı alanlara Sosyal Sigortalar Kurumunca barınma destek ödemesi yapılır. Barınma desteği talep üzerine yapılan bir ödemedir, vergiden muaftır ve miktarı kişinin gelirine, sahip olduğu net varlıklara ve barınma maliyetlerine bağlı olarak değişir.

Sosyal Sigortalar Kanunu

(http://www.riksdagen.se/sv/dokument-lagar/dokument/svensk-forfattningssamling/socialforsakringsbalk-2010110_sfs-2010-110)

İşveren % 4.35 oranında prim öder.

Bu aylıktan, İsveç’te hastalık durumu ortaya çıktığında sigortalı olan ve çalışma gücünde hastalık ya da mental veya fiziksel performansında meydana gelen bozulma nedeniyle % 25 oranında kayıp meydana gelen sigortalılar yararlanırlar. Malul aylığından yararlanmak için çalışma kapasitesinin sürekli; faaliyet tazminatından yararlanmak için en az bir yıllığına kaybedilmiş olması gerekir.

Sigortalının gelire dayalı malul aylığı ya da aktivite tazminatı alabilmesi için malullük halinin meydana gelmesinden önce belirli bir zaman dilimi içinde en az 1 yıldır kanunda öngörülen emekliliğe esas gelir almış olması gerekmektedir. Zaman dilimleri aşağıdaki gibi belirlenmiştir;

• malullük hali oluştuğu tarihte 53 yaş ve üzerinde olanlar için 5 yıl,
• malullük hali oluştuğu tarihte 50 – 52 yaşında olanlar için 6 yıl,
• malullük hali oluştuğu tarihte 47 – 49 yaşında olanlar için 7 yıl,
• malullük hali oluştuğu tarihte 46 yaşını geçmemiş olanlar için 8 yıl.

Malullük derecesi çalışma kapasitesindeki azalmanın 1/4’e kadar olması halinde % 25 oranında, ½’ye kadar olması halinde % 50 oranında, ¾’e kadar olması halinde % 75 ve çalışma kapasitesi tamamen kaybedildi ise % 100 oranında ödenir.

Malul aylığı almakta olan kişinin işgücü kapasitesinin malullük kararından itibaren en geç 3 yıl içinde tetkik edimesi gerekir. Ardından sigortalının 60 yaşını tamamlamasına kadar her üç yılda bir işgücü kapasitesi tetkik edilmeye devam edilir.

Sosyal Sigortalar Kurumu, faaliyet tazminatı alan sigortalının hastalık hali veya fiziksel veya metal performansındaki durumuna faydalı olabilecek faaliyetlere katılıp katılmadığını araştırır. Sigortalının faliyetlere katılabilecek durumda olduğu kanaati oluşursa, Kurum tarafından sigortalının da görüşü alınmak suretiyle kişiye uygun faaliyet planı oluşturulur. Sigortalının katıldığı faaliyetlerin maaliyetleri Kurumca karşılanabilir.

Aylığın miktarı, sigortalının söz konusu periyot süresince yıllık brüt geliri temel alınarak hesaplanır. Yıllık brüt gelir hesaplanırken, o vergi yılına ait taban fiyat tutarının 7.5 katını geçen emekliliğe esas gelir ve tutarlar hariç tutulur. Yıllık brüt gelir, taban fiyat tutarında değişiklik olması halinde aşağıdaki şekilde yeniden hesaplanır.

Yıllık brüt gelir, malul aylığı ya da faaliyet tazminatı ödenmeye başlanacak yılın taban fiyat tutarı ile yıllık brüt gelirine atıfta bulunulan yılın taban fiyat tutarı arasındaki oran ile çarpılır.

Malul aylığı başlangıcı 1/7/2008’den önce ise kişinin kapasitesinin elvermesi halinde çalışması ya da eğitime devam etmesi mümkündür. Ancak bir yandan malul aylığı alırken bir yandan gelir elde edecek bir işte çalışabilmek için Kurumdan izin almak üzere başvuruda bulunmak gerekmektedir.

Örneğin % 50 oranında malul aylığı alan kişi çalışma saatini % 50’nin üzerine çıkarmak isterse izin başvurusunda bulunması gerekir. İzin almadan çalışanların aylıkları kesilebilir ve Kurum tarafından geri ödenmesi talep edilebilir.

Malul aylığı başlangıcı 1/7/2008 ve daha sonra ise aylığı almaya başladıktan en az 1 yıl sonra sigortalı çalışmak isterse bu durumda aylık pasif hale getirilir. Çalışmaya devam ederken vergiden muaf olarak % 25 oranında pasif malul aylığı alınabilir. Malul aylığı en fazla 2 yıllığına pasif halde kalabilir.

İşyerinde imzalanan iş sözleşmesinde mevcut olması halinde ek aylık alınabilir.

Garanti aylığına hak kazanabilmek için minimum 3 yıllık sigortalı olmak gerekmektedir.

Yaşlılık aylığıında olduğu gibi fiilen çalışılan ve dolayısıyla işvereni ve kendisi tarafından emekliliğe esas sigorta primlerinin yatırıldığı süreler ve fiilen çalışılmadığı halde devlet tarafından sigorta katkı paylarının ödenmeye devam ettiği ebeveyn izninde geçen süreler, hastalık yardımı ve malul aylığı alınan süreler, zorunlu askerlik hizmetinde geçen süreler ve öğrencilik süreleridir.

Primlerin iadesi ya da transferi mümkün değildir.

Faaliyet ve maluliyet aylığının gelire dayalı olarak ödenen kısmı, Türkiye’de de ödenmeye devam ederken, garanti aylığı Türkiye’de ödenmemektedir. Türkiye’ye kesin dönüş yapan faaliyet ve malul aylığı sahiplerinin, yeni ikamet adresleri, banka adı ve hesap bilgilerini İsveç Sosyal Sigortalar Kurumuna bildirmeleri gerekmektedir. Ayrıca malul aylığı alan ve Türkiye’ye kesin dönüş yapanlara Kurum tarafından yılda bir kez gönderilen yaşam sertifikasının doldurularak Kuruma geri gönderilmesi gerekir.

Türkiye’den bir emekli aylığı alan İsveç malul aylığı sahiplerinin gelirlerini kuruma bildirmeleri gerekmektedir.

Sağlık hizmetleri ile ilgili Bakanlık Sağlık ve Sosyal İşler Bakanlığıdır (Socialdepartementet – www. www.government.se/government-of-sweden/ministry-of-health-and-social-affairs)

Ulusal Sağlık ve Refah Kurulu sosyal hizmetler, sağlık, medikal hizmetler, çevre sağlığı, bulaşıcı hastalıkların önlenmesi ve epidemiyoloji alanlarında faaliyet gösteren ve görevleri bulunan Bakanlığa bağlı bir hükümet kurumudur. (Socialstyrelsen - http://www.socialstyrelsen.se)

1/7/2015 tarihi itibariyle sağlık bakımı, sosyal hizmetler, eczacılık ve kamu sağlığı ile ilgili 7 kurumun mevzuatı tek bir yasal mevzuat haline getirilmiştir.

(http://www.kunskapsguiden.se/foreskrifter/Sidor/default.aspx?perPage=30)

İsveç’te sağlık ve tıbbi bakım hizmetleri ağırlıklı olarak hükümet tarafndan finanse edilmektedir. Sağlık hizmeti vergilerle karşılanmakla birlikte hasta da belli bir miktar katılım payı öder. Ülkede sağlık ve tıbbi bakım hizmetlerinin sunulmasından öncelikli olarak sorumlu 21 il belediye meclisi vardır. Sağlık hizmeti sunan kurumların büyük çoğunluğu kamu yönetiminde iken, bir kısım sağlık kuruluşu ise kamu tarafından finanse edilip, özel sektör tarafından idare edilmektedir. Bu gibi hallerde özel sağlık hizmeti sunanlar ilgili belediye meclisi ile sözleşme imzalamaktadır.

Sağlık Bakım Yasasına göre sağlık bakımı hastalıkların ve yaralanmaların önlenmesi, tedavisi ve araştırılmasını içermektedir. Diş bakımı ve tedavisi bu yasa kapsamına girmemektedir.

İsveç sağlık mevzuatına göre kişilerin belirli süre içinde sağlık bakım hizmeti alabilme hakkı vardır ve bu hak sağlık bakım garantisi olarak adlandırılır;

• kişi sağlık hizmeti almak istediği gün birincil (primer) sağlık hizmeti sunucusu ise temas kurar,
• bir sağlık bakım merkezinde 7 gün içinde bir doktorla görüşür,
• 90 gün içinde uzman bakım hizmeti alır.

Akut sağlık bakım hizmeti yukarıdaki sürelerle sağlık garantisi kapsamında değildir, akut rahatsızlığı olan kimsenin en kısa sürede sağlık bakım hizmeti alması gerekir. Hastanelerin acil sağlık hizmeti 24 saat açıktır. Hastanelerde sağlık kontrolleri ve bakımı ile birlikte aşılama yapılan ana çocuk klinikleri bulunmaktadır. 20 yaşına kadar olan çocuklara diş tedavisi ücretsiz sağlanmaktadır.

Doktor tarafından reçetelendirilen ilaçların büyük bölümünün ücreti karşılanmaktadır, ancak ücretin bir kısmı kişi tarafından ödenir.

Hem tıbbi bakım hem de ilaç ücretleri için 12 ay süresince ödenen toplam tutara ulusal çapta bir üst limit getirilmiştir. Buna ulusal ‘yüksek ücret koruması’ denilmektedir.

Ülkede yasal olarak çalışan veya ikamet eden herkes sağlık hizmetlerinden yararlanabilmektedir. Bir staj süresi bulunmamaktadır. İl belediye meclisleri kendi bölgelerinde yaşayan ve kayıtlı olan kişilere sağlık hizmeti vermekten sorumludur, sağlık hizmetinden yararlanmak için yerine getirilmesi gereken herhangi özel bir koşul yoktur. Tedavi ücretlerinin önemli bir bölümü il belediye meclisleri tarafından karşılanırken, hasta da belli bir miktar katılım payı öder. Hastaneye başvurularda da düz oranlı günlük ödeme alınır. Belediyeden belediyeye ödenen katkı payları önemli farklılık gösterebilmektedir.

Sigortalının işgücü kapasitesinde en az % 25 oranında azalma meydana gelmesi halinde hastalık yardımı ödenir. Sigortalıya bir hastalığın önlenmesi, hastalık süresinin kısaltılması veya kısmi ya da tam olarak işgücündeki azalmanın ortadan kaldırılması için bir tedavi veya rehabilitasyon uygulaması halinde de hastalık yardımı sağlanır.

Sigortalının hastalık yardımına esas gelirini kaybetmiş olması ve İsveç’te sigortalı olması aranan diğer şartlardır. Sigortalının hastalık yardımı alabilmesi için en az 1 aydır sigortalı olması ya da sürekli olarak 14 gündür çalışmakta olması gerekmektedir. Hastalık nedeniyle 7 günden daha fazla işe gidemeyen çalışan işverenine bir sağlık raporu götürmek zorundadır.

Hastalık yardımına esas gelir miktarı, sigortalının bu yardıma hak kazanıp kazanmayacağı ve alacağı yardımın miktarının belirlenmesi için kullanılır.

Sigortalının, işgücü kaybına ilişkin belgeyi hastalığın 7. gününe kadar Kuruma vermesi gerekmektedir. Hastalık yardımının ödenmesi için sözkonusu tedavi ya da rehabilitasyonun bir doktor tarafından bildirilmiş ve Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından onaylanmış olması gerekmektedir.

Hastalık yardımı geçici bir yardımdır. Sigortalı tekrar çalışmaya başlayana kadar kaybettiği geliri telafi etmeyi amaçlar. Yardımdan ne kadar süre ile yararlanılabileceği, hastalığın çalışma kapasitesini ne kadar etkilediğine göre belirlenir.

1 günlük bekleme süresinden sonra çalışan hastalık sürecinin ilk 13 gününde işverenden hastalık parası alır. Hastalık parası kişinin maaşının % 80’i oranında ödenir. Bu oran toplu sözleşme ile daha yüksek belirlenebilir.

13 günün sonunda işgücü kapasitesi hala düşükse, çalışan hastalık yardımı almak üzere Sosyal Sigortalar Kurumuna başvurur. İşsizlere 1 günlük, bağımsız çalışanlara ise 7 günlük bekleme süresinden Sosyal Güvenlik Kurumuna yapacakları başvuru sonrası hastalık yardımı ödenir.

Hastalık yardımı 450 günlük süre içinde 364 gün vergiden önceki yıllık gelirinin %80’i oranında ödenir. Hastalık yardımı için temel olacak gelir miktarı tutarı taban fiyat tutarının 7,5 katını geçemez. İşsiz kişinin alacağı hastalık yardımı işsizlik sigortasından alınan azami günlük ödeneği geçemez. Bağımsız çalışanın alacağı tutar ise kişinin net gelirine göre belirlenir.

Sözleşmeli çalışanlar bakımından işgücü kapasitesindeki azalma ilk 90 gün için kişinin yapmakta olduğu işine göre değerlendirilir. 90 günün sonunda kişinin işyerindeki başka herhangi bir işi yapıp yapamayacağı değerlendirilir. 180 günün sonunda ise hala hastalık yardımı alınabilmesi için, işgücü kapasitesindeki azalma neticesinde işgücü piyasasındaki düzenli bir işi yapamayacak durumda olunması gerekmektedir.

Bağımsız çalışanlar bakımından işgücü kapasitelerindeki azalmanın halen devam edip etmediğine ilişkin değerlendirme180 günlük periyot için yapılır. İşsiz kişilerin işgücü kapasiteleri ise işgücü piyasasında normal olarak bulunabilecek düzenli bir işe göre değerlendirilir.

İş kazası terimi, işyerindeki veya işyerine giderken ya da işyerinden dönerken uğranılan bir kaza veya zarar veren etmenden kaynaklanan kaza anlamında kullanılır.

Çalışılan işyerindeki gürültü, titreşim, kimyasal maddeler, ağır ve tekrarlanan iş gibi zararlı etmenlerden kaynaklanan fiziksel ya da mental hastalıklar ve hastane veya labaratuar gibi ortamlarda çalışmaktan dolayı enfeksiyon bulaşması sonucu ortaya çıkan rahatsızlıklar meslek hastalığı olarak tanımlanmaktadır.

Sağlanan yardımlardan yararlanabilmek için öncelikle İsveç’te çalışıyor, dolayısıyla sigortalı olmak gerekmektedir. İş kazası sonrası ödenen geçici ve sürekli yardımlardan yararlanmak için bir staj süresi bulunmamaktadır.

İş kazası veya meslek hastalığından kaynaklanan gelir kaybının telafisi için ödenen yardımdan yararlanmak için işgücü kapasitesinin en az 1 yıllığına 1/15 oranında kaybedilmiş olması gerekmektedir. İş kazasından kaynaklanan işgöremezlik halinin ne zaman son ereceği tespit edilemiyorsa yardımın en son ödeneceği tarih belirlenemez ancak yardım her halükarda 65 yaşından sonra ödenmez.

Çalışan ve devlet katkı payı ödememektedir. İşveren % 0.20 oranında sigorta primi ödemektedir.

Sürekli yardımdan yararlanabilmek için yıllık gelir düzeyinin belli bir tutarın üstünde olması gerekmektedir.

İş kazasına uğrayan kişi sözleşmeli çalışansa işverenine, öğrenci ise okuluna durumu bildirir, işveren veya okul da Sosyal Sigortalar Kurumuna bildirimde bulunur. Bağımsız çalışan ise doğrudan Sosyal Sigortalar Kurumuna bildirimde bulunur.

İş kazası ve meslek hastalığı hallerinde gelir kaybını telafi etmeye dönük ödemeler, diş tedavi masrafları, sınır ötesi sağlık bakımı ve rehabilitasyon dahil tedavi hizmetleri, bazı hallerde hastalık yardımı ve özel destek cihazlarının masrafları İsveç Sosyal Sigortalar Kurumu tarafından; iş kazası veya meslak hastalığı nedeniyle ölüm halinde geride kalanlara ödenen tazminat ve cenaze masrafları ise İsveç Emekli Aylıkları Kurumunca ödenir.

İş kazası veya meslek hastalığı dolayısıyla daha önceki işini yapamaz hale gelenlere rehabilitasyon tedavisi sunulur ve rehabilitasyon süreci boyunca tazminat ödenir.

İş kazası veya meslek hastalığı dolayısıyla çalışma kapasitesinde sürekli bir kayıp olması halinde, kişi bu kaza ya da hastalıktan dolayı gelirinde meydana gelen kaybı telafi edecek bir tazminata hak kazanır. Bu tazminat geçici ya da kalıcı olabilmekte ve miktarı bu kazaya uğranmamış olunsa elde edilecek kazanç ile kaza sonrası elde edilmekte olan kazanç arasındaki farka göre hesaplanmaktadır. Kural olarak ödenecek tazminat tutarı taban fiyat tutarının 7,5 katını geçemez.

Çalışan iş sözleşmesinde işyeri kaza sigortası bulunması halinde bu sigortadan ilave gelir tazminatı alabilir.

İsveçte ikamet eden tüm kadınlar, hamilelik ve doğumda sağlık bakımı alma hakkına sahiptir.

1. İşveren, hamilelik açısından tehlikeli bir fiziksel performans gerektiren işte çalışan hamile kadını hamileliğin ilerleyen dönemlerinde kendisine uygun bir işe transfer edemiyorsa, kadın çalışana hamileliğin son 2 ayında 50 güne kadar Sigorta Kurumu tarafından hamilelik yardımı ödenir. İşyeri Ortamı Yasası gereği hamilelikte yapılması yasak bir iş söz konusu ise hamilelik yardımı bu yasak süresince (tüm hamilelik süresi de olabilir) yapılır.

1. Doğum veya evlat edinme halinde, ebeveynler her iki ebeveyn tarafından paylaşılmak üzere çocuğun doğumundan itibaren 480 günlük ya da 16 aylık ücretli ebeveyn izni kullanabilmektedirler.

İlk 390 günlük sürede yapılan ödeme gelire dayalı olarak yapılır ve bu sürede ebeveyn ücretinin yaklaşık % 80’ini alır. Çok düşük geliri olan ya da hiç geliri olmayan ebeveynler için günlük minimum ödeme tutarı 250 İsveç Kronudur.

Aile yardımlarından yararlanmak için ülkede yasal olarak ikamet ediyor olma koşulu vardır. Çocuk ödeneğinden İsveç’te ikamet eden çocuğu bulunanlar yararlanmaktadır. Bu aylık kendisi İsveç’te mukim olup çocuğu Türkiye’de ikamet edenlere, sosyal güvenlik sözleşmesinde bu yönde bir hüküm olmamasına rağmen ödenmemektedir.

1. Çocuk ödeneği kapsamında yapılan yardımlar;

• genel çocuk ödeneği,
• süresi uzatılmış çocuk ödeneği ve
• geniş aile desteğinden oluşmaktadır.

Genel çocuk ödeneği, çocuğun doğduğu aydan başlayarak 16 yaşına kadar (16 yaş dahil) ödenmektedir.

Süresi uzatılmış çocuk ödeneği, çocuğu zorunlu eğitime ya da özel (special) eğitime devam eden ailelere 16 yaş sonra da eğitim hayatının sonuna kadar ödenmeye devam edilir.

Geniş aile desteği ödeneği, ailede iki ya da daha fazla çocuk için çocuk ödeneği ya da öğrenci ödeneği alan ebeveynlere, çocuğun 20 yaşına girdiği yılın Temmuz ayına kadar ödenir.

Çocuk ödeneği kapsamında yapılan ödemeler vergiden muaftır.

1. En az 6 ay süre ile özel bakıma veya gözetime ihtiyaç duyan çocuğu olan anne babalara engelli çocuk ödeneği ödenir. Özel bakım veya gözetim ihtiyacı, çocuğun hastalık veya engelinden kaynaklanmalıdır.

1. Çocuğu ya da çocuğunun bakıcısı bir hastalığa yakalanan ebeveyn, hasta çocuğuna bakmak için evde kalmak zorunda kaldığı 60 günlük süreye kadar geçici bir yardım almaya hak kazanır. Bazı durumlarda bu 60 güne bir 60 gün daha eklenebildiği gibi, ciddi bir hastalığa yakalanan 16 yaş altı çocuğu olan ebeveynlerin her ikisine birden çocuklarına bakabilmeleri için sınırsız süreli yardım verilebilmektedir. Yardım tam gün, yarım gün veya günün belli bir süresi için alınabilir ve tutarı hastalık yardımı alabilmek için yeterli gelirin %80’i kadardır.

1. Hala eğitimine devam eden çocuğu olan ebeveynler çocukları 18 yaşına gelene kadar onların bakımlarından sorumludurlar. Çocuk tek bir ebeveynle birlikte yaşıyorsa diğer ebeveynin çocuk desteği ödemesi gerekir. Ancak ayrı yaşayan ebeveyn ödeme yapmıyorsa ya da ayda devlet tarafından saptanan belli bir tutarın altında ödeme yapıyorsa veya tek bir ebeveyn tarafından yurtdışından bir çocuk evlat edinildiyse Sosyal Güvenlik Kurumu çocukla birlikte yaşamakta olan ebeveyne aylık nafaka desteği ödemesi yapar.

1. Barınma ödeneği çocuklu aileler ile 18 – 29 yaş arasındaki çocuksuz gençlere ödenen gelir testine tabi bir aile yardımıdır. Ödeneğin miktarı evde yaşayan kişi sayısı, evin maliyeti, büyüklüğü ve hane halkının gelirine göre ödenir. En fazla 12 ay süreyle ödenir.