Hollanda İşçi Sigortaları Kurumu (UWV) bünyesinde faaliyet gösteren werk.nl isimli web sitesi, resmi istihdam kurumu olarak hizmet vermektedir. Hizmetlerinin büyük çoğunluğunu internet üzerinden sunan werk.nl web sitesinde (e-devlet muadili DigiD hesapları ile bütünleşik) iş arayanlar kendi özel sayfalarını oluşturabilmekte ve daha kolay ve etkili iş arama fırsatı bulabilmektedir. Ayrıca işsizlik yardımı başvuruları, yardım alırken çalışma ve bu durumu bildirme, CV hazırlama ve yayınlama, akıllı iş arama motoru, e-posta üzerinden iş fırsatları hakkında bilgi alma, mesleki eğitim, iş başvurularında dikkat edilmesi gereken hususlar hakkında eğitim, internet üzerinden çeşitli seminerlere katılma, işsizlik yardımı alanlar ilgili değişikliklerin ve gerekliliklerin takibi ve genel olarak UWV ile doğrudan iletişimin sağlanması gibi birçok hizmet sunulmaktadır. Bunların dışında werk,nl belediyelerin sosyal yardımla ilgili bölümlerinde özel masalar oluşturmakta ve yüz yüze de hizmet vermektedir.
https://www.werk.nl/werk_nl/werknemer/home

Hollanda’da birçok özel istihdam bürosu (uitzendbureau) faaliyet göstermektedir. İşçilerin Aracılar Sayesinde İşe Yerleştirilmeleri Hakkındaki Yasa (WAADI veya WAAİ olarak anılmaktadır) hukuki çerçeveyi sunmaktadır. Söz konusu yasa uyarınca;
- Özel istihdam büroları aracılığıyla işe yerleştirilen işçilere, söz konusu işyerinde çalışan diğer işçilerle özellikle ücret ve istihdam şartları bakımından eşit muamelede bulunma zorunluluğu getirilmiş,
- Hangi işin nerede ve hangi şartlarla yapılacağının açık bir şekilde belli olmadığı durumlarda işe yerleştirme yapılmaması sağlanmıştır.
Bu çerçevede yapılan işe yerleştirme durumlarında geçici işçilerle yapılan iş akitleri özel anlaşmalar olarak ele alınmakta; bununla birlikte anlaşmanın mutlaka yazılı olarak yapılması, iş süreçleri ve akdin sonlandırılmasına ilişkin hükümlerin açıkça ifade edilmesi zorunlu tutulmuştur.
Özel istihdam bürolarının kurulması ve faaliyet göstermesi ise aşağıdaki şartlara bağlıdır:
- Özel istihdam bürolarının Ticaret Odalarına kayıt olması gerekmektedir (Hollanda Vergi ve Gümrük İdaresi gibi resmi makamlar, kayıtdışı ve kurallara aykırı faaliyet gösterdiğini tespit ederlerse bu durumu Ticaret Odalarına bildirir),
- Ticaret Odaları kayıtlı istihdam büroları hakkındaki bilgileri haftada bir Çalışma Standartları Kurumu’na (SNA) bildirir.
- SNA özel istihdam büroları ile temasa geçerek Hollandalı firmalar için NEN 4400-1 sertifikasını, Hollanda dışı menşeli firmalar için NEN 4400-2 sertifikasını talep edebilir.
- Sertifikalı firmalar SNA sistemine kaydedilir ve böylece işçi arayan firmalar online bir şekilde hangi istihdam büroların sorunsuz ve iyi çalıştığını görebilir.

2017 yılı istihdam edilen kişilerin toplam sayısının bir önceki yıla göre artış gösterdiği üst üste üçüncü yıl olmuş, ayrıca artış hızında 2015 ve 2016 yıllarını geride bırakmıştır. Aynı eğilim işsiz nüfus bakımından da geçerlidir.

Şekil 1:Hollanda'da son beş yılda işsiz nüfus ve toplam istihdamda (ILO) bir önceki yıla kıyasla yaşanan değişim

Kaynak: Hollanda Merkezi İstatistik Bürosu
2017 yılı Aralık ayında ücretli istihdamda yer alan kişilerin toplam sayısı 8,7 milyona ulaşmıştır (son üç ayda aylık ortalama olarak 9 bin artmıştır). Bununla birlikte 15-74 yaş arasındaki toplam nüfus 12,9 milyon olup, 395 bin kişi işsiz durumdadır (çalışma çağındaki yaklaşık 4,3 milyonluk nüfus ise iş aramamaktadır). Başka bir deyişle işsizlik oranı yaklaşık %4,4 olup, bu oran küresel mali krizin öncesindeki (2008 Aralık) %3,7’lik işsizlik oranına bir hayli yaklaşmıştır.
Ayrıca işsizlik yardımı alan kişilerin sayısı 2016 yılına kıyasla yaklaşık 82 binlik bir düşüş göstermiş (%20) ve 330 bine gerilemiştir. Söz konusu eğilim hem erkekler hem de kadınlar için geçerlidir ve benzer şekilde tüm yaş gruplarında gözlemlenmektedir. Özellikle sağlık bakımı (13 bin) ve geçici istihdam (16 bin) sektörlerinde büyük bir düşüş gözlemlenirken, oransal olarak en büyük düşüş (%45) ile inşaat sektöründe gözlemlenmiştir. Ayrıca ilk defa işsizlik yardımı almaya başlayan kişi sayısında da 2016 yılına kıyasla %20’lik bir düşüş söz konusudur.
Bununla birlikte, eğitim düzeyi düşük gençler, göçmen kökenli gençler ve 50 yaşın üstündeki nüfus işsizlik sorunu bakımından en hassas gruplar olarak öne çıkmaktadır.

Hollanda’da kriz sonrasında yaşanan ekonomik toparlanma ve buna bağlı olarak istihdamda ortaya çıkan olumlu tablonun yanında özellikle genç nüfusun belirli grupları için işsizlik önemli bir sorun olarak kendisini hissettirmektedir. Genel olarak genç işsizliği azalma eğiliminde olsa da özellikle genç göçmenler arasında işsizlik oldukça yaygındır (%25). “Görünmez gençlik” olarak ifade edilen ve temel eğitimden yoksun, herhangi bir eğitim programına kayıtlı olmayan, çalışmayan ve herhangi bir yardımdan yararlanmayan 18-23 yaş arasında 27.500 genç bulunmaktadır. 23-27 yaş aralığı da bu rakama eklendiğinde toplam 66.000 gencin, işgücü piyasasında son derece kırılgan bir durumda olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu grubun aynı zamanda kendilerine iş bulmaları konusunda yardımcı olabilecek makamlarla da herhangi bir teması bulunmamaktadır. Dolayısıyla aktif istihdam politikalarının merkezinde öncelikli olarak bu grup yer almaktadır.
Kariyer planlama öğrenimi:
Gençlerin bir bölümü için aldıkları eğitimin işgücü piyasasında yeterli düzeyde talep görmemesi veya yetersiz beceri nedeniyle işsizlik uzun dönemli bir fenomene dönüşmektedir. Bu amaçla, eğitim ve meslek tercihlerinin daha doğru bir şekilde yapılması amacıyla okullarda kariyer öğrenimi müfredatın önemli bir parçası haline getirilmiştir. Yakın zamanda kariyer öğreniminin eğitimin daha da önemli bir parçası haline getirilmesi, öğretmenlere bu dalda daha yoğun eğitim verilmesi ve mümkünse kurulacak ulusal bir uzmanlık merkezi ile eğitim kurumlarının kapasitelerinin artırılması ayrıca hedeflenmektedir.
İş anlaşmaları:
2015 yılında Bakanlık ve 75 firma (ve işveren örgütü) arasında genç işsizliği ile mücadele kapsamında iş anlaşmaları imzalanmıştır. Söz konusu anlaşmalar çerçevesinde işverenlerin gençlerin istihdamına yardımcı olmaları sağlanmış, birçok sektörde staj, meslek eğitimi ve sadece gençler için işyerleri gibi imkanlar sağlanmıştır. Söz konusu firmalardan 22’si, en kırılgan durumda olan gençlerin istihdamı konusunda UWV ve belediyelerle etkin bir işbirliğini ayrıca yürütmektedir. 2017 ortalarında faaliyet süresi biten Genç İşsizliği Programı çerçevesinde Genç İşsizliğine Yaklaşım Ekibi tarafından istihdam eşleştirme çalışmaları yürütülmüş ve öncelikli olarak uygun iş imkanları sunan işverenlerden mürekkep güçlü bir ağ oluşturulmuş, sürece belediye ve UWV’nin de katılımı sağlanmıştır. Ayrıca gençlere yönelik hizmetlerin odağında gençlerin aktif katılımını da sağlayan kişiye özel yaklaşım benimsenmiştir. Son aşamada ise gençlerin mesleki becerileri ile işverenlerin ihtiyaçlarını dikkate alınarak işverenler ve gençler arasında doğrudan temas kurulması sağlanmıştır. Bu kapsamda hayata geçirilen faaliyetler arasında eğitim sınıfları, tele konferanslar, web sitesi, haber bülteni ve sosyal medya aracılığıyla iletişim ve destek sağlanması, yerel düzeyde idari işbirliği anlaşmaları imzalanması, özel istihdam büroları ile işbirliği, resmi olmayan kurumlar aracılığıyla hükümetten artık ümidini kesen gençlerle temasın kurulması ve bu gençlerin tekrar işgücü piyasasına girmeleri amacıyla beceri testleri vb. araçların kullanılması gibi birçok girişim bulunmaktadır.
Hollanda işgücü piyasasında yoğun ve uzun dönemli işsizlik yaşayan bir başka grup ise 50 yaş üstündekilerdir. İşverenlerin yaşlı nüfusu işe almalarının teşvik edilmesi, yaşlı çalışanlar hakkındaki olumsuz yargıların ortadan kaldırılması ve çalışanların hayatları boyunca kariyerleri için yatırım yapmalarının sağlanması amacıyla 2017 ve 2018 yıllarında uygulanmak üzere 50 Yaş Üstündekiler için Hareket Planı Perspektifi hazırlanmış ve yaklaşık 68 milyon avroluk bir bütçe ayrılmıştır. Bu kapsamda, 50 yaş üstünde işçi çalıştıran işverenlerin, söz konusu işçilerin hasta olduğu dönemlerde ödemesi gereken ücretleri UWV tarafından karşılanmaktadır. Ayrıca 45 yaş üstündekiler için hazırlanan geçici bir teşvik paketi olan Gelişim Tavsiyeleri Girişimi kapsamında belirli sektörlerde çalışanlar için çalıştıkları sektörün ve yapılan işin geleceği hakkında danışmanlık verilmekte, gelecekte değerlendirilebilecek fırsatlar hakkında bilgi verilmektedir. Söz konusu program kapsamında kariyerlerine yatırım yapmaya karar veren kişiler, 600 avroya varan tutarlarda sübvansiyon alabilmektedir. Bunlara ek olarak hazırlanan sektör planları çerçevesinde, kısa vadede işsizliğin azaltılması, uzun vadede ise işgücü piyasasının daha sağlıklı bir hale getirilmesi amaçlanmakta; ayrıca yaşlı çalışanların işgücü piyasasındaki konumlarının güçlendirilmesi için özellikle yüksek becerili yaşlıların gençlere rehberlik hizmeti vermesi gibi yeni görevler tanımlanmaktadır. Ayrıca yaşı yüzünden ayrımcı muameleye tabi tutulan kişilerin şikayette bulanabileceği platformlar oluşturulmakta, Bakanlık birimleri ayrımcılığın bu şekli ile de mücadele etmektedir.
Kendi işini kuranların teşvik edilmesi de Bakanlığın öncelikleri arasındadır. Bununla birlikte, özellikle idari masrafların ve prosedürlerin azaltılması amacıyla hazırlanan yasal mevzuatın (DBA) istenen sonuçları vermemesi nedeniyle halihazırda yeni bir değerlendirme yapılmaktadır.
Düşük Gelirliler Yardımı (LIV)
1 Ocak 2017 tarihinden bu yana işverenler düşük gelirli kişileri istihdam etmeleri halinde LIV adı verilen bir destekten yararlanabilmektedir. Buna göre, söz konusu kişileri çalıştıran işverenlerin, ödemekle yükümlü oldukları işçi sigortaları primleri için Vergi Daireleri tarafından bir işçi için yılda azami 2.000 avroya kadar iade yapılmaktadır. Söz konusu prim iadesi mesai saatleri de dahil olmak üzere çalışma saatleri ve ortalama saatlik ücret dikkate alınarak Vergi Daireleri tarafından otomatik olarak hesaplanmakta ve işverenlerin hesabına yatırılmaktadır.

İşsizlik Yardımları
Şartlar:
- İşsizlik sigortası kapsamında olunması (işsizlik sigortası bir işveren tarafından istihdam edilen emeklilik yaşından genç tüm çalışanlar için zorunludur),
- Çalışma süresi bakımından haftada asgari 5 saatlik bir iş kaybının söz konusu olması (bu durumda olan kişiler halen çalışmaya devam etseler dahi söz konusu kayıp için işsizlik yardımı alabilirler, haftada on saatten az çalışanlar bakımından ise toplam çalışma süresinin yarısı kadar kayıp olması yeterli sayılmaktadır),
- Derhal işe başlamaya hazır olunması,
- Son 36 haftada en az 26 hafta çalışılmış olması,
- İşsizliğin sebebinin kişinin borçları olmaması.
İşsiz kalınmasının ardından hemen iş aramaya başlayan ve işsizlik yardımı başvurusunu işsiz kalma tarihinden itibaren en geç bir hafta içinde yapanlar yukarıdaki şartları sağlamaları halinde işsizlik yardımına hak kazanırlar. Söz konusu yardımın idaresi ve ödenmesi Hollanda İşçi Sigortaları Kurumu (UWV) tarafından yürütülmektedir. İşsizlik yardımının miktarı, işsiz kalınmadan önceki bir yıllık dönemde alınan ortalama aylık ücret üzerinden ortalama günlük ücretin belirlenmesi, bu rakamın da 21,75 (aylık ortalama çalışma günü sayısı) çarpılması ile hesaplanır ve ilk iki aylık dönemde bu miktarın %75’i, üçüncü aydan itibaren ise %70’i işsizlik yardımı olarak ödenir. İşsizlik yardımının ödenme süresi yukarıda yer verilen hafta şartının yerine getirilmesi durumunda 3 aydır. Bununla birlikte son 5 yılda asgari 4 yıllık çalışması olanlara 3 aydan daha fazla süreler için de ödenir (ortalama olarak çalışılan her yıl için bir aylık işsizlik yardımı).

Eğitim, Kültür ve Bilim Bakanlığı
https://www.rijksoverheid.nl/ministeries/ministerie-van-onderwijs-cultuur-en-wetenschap
Ekonomik İşler ve İklim Bakanlığı
https://www.rijksoverheid.nl/ministeries/ministerie-van-economische-zaken-en-klimaat
Hollanda Anayasası’nın 23 üncü maddesi ile eğitim özgürlüğü teminat altına alınmıştır. Okul açılması, öğretimin örgütlenmesi ve eğitimde hangi ilkelerin temel alınacağı eğitim özgürlüğü kapsamında değerlendirilmektedir. Buna göre hem kamuya ait okullar hem de özel eğitim kurumları yasal sınırlar dahilinde neyi nasıl öğreteceklerine kendileri karar verirler. Sorumlu bakanlıklar yalnızca söz konusu eğitim kurumlarının uymak zorunda olduğu kalite standartlarını belirler.

Hollanda’da örgün eğitim dışında kalan, özellikle yaşam boyu/sürekli mesleki eğitim açısından geçerli kurumsal bir çerçeve bulunmamaktadır. Mesleki eğitim, faaliyet göstermekte olan çok sayıdaki tedarikçi tarafından piyasadaki talebe göre sunulmaktadır. Sosyal paydaşlar, işkolu eğitim ve gelişim fonları yardımıyla mesleki eğitim kurum ve faaliyetlerini şekillendirebilmektedir. Bununla birlikte örgün eğitim sistemi kapsamındaki mesleki eğitimden farklı olarak iki ayrı mesleki eğitim seçeneği mevcuttur:
- İşsizler ve iş arayanlara yönelik eğitimler (belediyeler ve UWV tarafından finanse edilmektedir),
- Çalışanlar, serbest meslek sahipleri ve işverenlere yönelik özel (kamu tarafından finanse edilmeyen) eğitimler.
İşsizler yukarıda da değinildiği üzere UWV’nin bölgesel istihdam hizmetleri aracılığıyla iş arayabilmektedir. Diğer taraftan, çalışma veya sosyal güvenlik/sigorta kaynaklı bir geliri olmayan kişilere belediyeler tarafından sosyal yardım yapılmaktadır. UWV’nin istihdam hizmetleri birimi işsiz durumdaki kişilerin tekrardan iş bulabilmelerine yardımcı olmakta ve mesleki eğitim de bu sürecin önemli bir parçası olarak görülmektedir. Bu bağlamda, özellikle UWV birimleri tarafından ücreti ödenen iş başvuru kursları ön plana çıkmaktadır. Resmi niteliği olmayan çok sayıda firma çalışanlara yönelik eğitim faaliyet yürütmektedir (mesleki eğitim sağlayan kurumların dörtte üçünden fazlası ticari işletmelerdir). Bunlar hakkında doyurucu istatistiki bilgi bulunmamaktadır. Mesleki eğitim hizmetleri sunan ticari işletmelerin sektörel örgütü (NRTO – Nederlandse raad voor training en opleiding) tarafından en son 2014 yılında yapılan araştırmaya göre sektörün toplam cirosu 3,4 milyar avro olup, bu rakam 2010 yılına göre %6 oranında bir artışı ifade etmektedir. Bununla birlikte, anılan sektörde faaliyet gösteren firma sayısı ise aynı dönemde 19 binden, 16 bin dolaylarına inmiştir. Bununla birlikte, söz konusu firmalar tarafından sunulan programların yarısı 5 gün veya daha az sürelidir (bu oranın son dönemde daha da arttığı gözlemlenmektedir). Uzun dönemli programların sektördeki payı ise aynı dönemde %17,3’ten, %12,9’a düşmüştür.
Diğer taraftan söz konusu programların %30’unun, başarıyla tamamlanmaları halinde, sektörel veya mesleki yeterlilik sağladığı, %15’inin ise lise/üst ortaöğretim (MBO) ya da üçüncü düzey/yükseköğretim seviyesinde (HBO) diploma alınmasına olanak verdiği gözlemlenmektedir. Sunulan mesleki eğitim programlarının çoğunluğu ise herhangi bir şekilde resmi yeterlilik sağlamamaktadır. Söz konusu programların çoğunluğu sınıf/derslik ortamında yürütülmekte olup, karma eğitim modelleri gittikçe artmaktadır.
Resmi yeterlilik tanınmasını sağlayan mesleki eğitim programlarının içeriği incelendiğinde iktisat, ticaret, işletme ve idari işler ile sağlık ve bakım sektörlerine yoğun ilgi olduğu gözlemlenmektedir. Resmi olarak herhangi bir yeterlilik belgesinin alınmasına imkan vermeyen programlarda ise yoğunluğun, iletişim/kişisel verimlilik, işletme, personel eğitimi ve ticarete özgü teknik becerilere yönelik eğitimlerde yaşandığı görülmektedir. Mesleki eğitim hizmetleri sunan ticari işletmelerin beklentilerine göre yakın dönemde sağlık ve bakım sektörü ile enerji/sürdürülebilir kalkınma alanlarına talep artacaktır.

Hollanda’da eğitim 6-16 yaşlarındaki çocuklar için zorunludur. Üst-ortaöğretim seviyesinde genel veya temel mesleki yeterliliği olmayan 16 ve 17 yaşındaki kişilerin de öğrenimlerine devam etmeleri gerekmektedir (bu zorunluluğa “yeterlilik görevi” – qualification duty – kwalificatieplicht) denmektedir. Bu düzenleme okuldan erken ayrılmaların önüne geçmek amacıyla 2008 yılında hayata geçirilmiştir.
Hollanda eğitim sistemi aşağıdaki şekilde örgütlenmiştir (örgün eğitim kapsamındaki mesleki eğitim programları (*) ile belirtilmiştir:
1. İlk öğretim (PO): 4 ve 12 yaş arasındaki çocuklar içindir ve toplam süresi 8 yıldır.
2. İlk ve ortaöğretim seviyesinde özel eğitim (SO/VSO): Akli, duygusal veya fiziksel engelli ve/veya öğrenme veya davranış zorlukları yaşayan 3 ila 20 yaş arasındaki çocuk ve gençler içindir.
3. Genel ortaöğretim (AVO):
i. Üniversite öncesi eğitim (VWO) (bütünleşik alt ve üst ortaöğretim) 6 yıl sürmektedir ve öğrencileri araştırma üniversitelerindeki eğitim programları ile uygulamalı bilimler üniversitelerindeki yüksek mesleki eğitim programlarına hazırlamaktadır. 12-18 yaş arasındaki gençlere yönelik olup, yetişkinlerin erişimine de açıktır.
ii. Bütünleşik genel alt ve üst ortaöğretim programları (HAVO) 5 yıl sürmekte ve öğrencileri yüksek mesleki eğitim alanındaki yüksek öğretim programlarına hazırlamaktadır, başarı ile tamamlanması halinde VWO 5 inci sınıftan devam edilmesi de mümkündür. 12-17 yaş arasındaki gençlere yönelik olup, yetişkinlerin erişimine de açıktır.
iii. (*) Ön mesleki eğitim (VMBO) kapsamında iki genel program (teorik ve karma) dört yıl sürmekte ve öğrencileri üst ortaöğretim (kısmen de genel üst ortaöğretim) kapsamındaki programlara hazırlamaktadır. 12-16 yaş arasındaki gençlere yönelik olup, yetişkinlerin erişimine de açıktır.
4. (*) Okul temelli alt ortaöğretim seviyesinde ön mesleki eğitim programları (VMBO) 4 yıl sürmektedir ve öğrencileri üst ortaöğretim seviyesindeki mesleki eğitim programlarına hazırlamaktadır. 12-16 yaş arasındaki gençlere yöneliktir. Bunun dışında, herhangi bir alt ortaöğretim programında diploma alamayan öğrenciler için düzenlenen ayrı bir uygulamalı program da (PRO) bulunmaktadır. 12 ila 18/19 yaşlar arasındaki gençlere yönelik olup, yetişkinlerin erişimine de açıktır.
5. (*) Üst ortaöğretim seviyesinde mesleki eğitim programları (MBO) 16 yaş ve üzerindeki gençlere yöneliktir ve 4 farklı alanda 2 ila 4 yıl sürmektedir.
6. Üçüncü düzey/yükseköğretim:
i. (*)Yüksek mesleki eğitim (HBO) 17/18 yaş üstü gençlere yönelik olup, temel olarak lisans seviyesinde 4 yıllık programları içermektedir. 2011 yılından bu yana 2 yıllık ön lisans (AD) programları da bulunmaktadır. Bu daldaki eğitimlerin tamamı uygulamalı bilimler üniversiteleri tarafından sunulmaktadır.
ii. Bilimsel/Üniversite eğitimi (WO) 18 yaş üstü gençlere yönelik 3 ila 4 yıl süreli lisans programları ile 1-2 yıllık master programları sunmaktadır. Master programlarının ardından PhD/doktora seviyesinde programlar da mevcuttur.

Tablo 1: Hollanda'daki ön mesleki eğitim, üst ortaöğretim ve yüksek mesleki eğitim seviyesindeki mesleki eğitim programı kategorileri
Hollanda seviyesi ISCED
Seviyesi (*) Eğitim süresi (yıl) (**) NLQF/EQF Seviyesi
Alt-ortaöğretim: 3 ve 4 üncü sınıflar 244 2 1 ve 2
Üst-ortaöğretim:
MBO 1 254 0,5-1 1
MBO 2 353 2-3 2
MBO 3 353 3-4 3
MBO 4 354 3-4 4
MBO 4/uzman 453 1-2 4
Üçüncü düzey/yükseköğretim:
Ön lisans (AD) 554 2 (120 ECTS) 5
Üçüncü düzey:
Lisans 655 4 (240 ECTS) 6
Üçüncü düzey: Master 757 1-2 (60-120 ECTS) 7
(*) ISCED: Uluslararası standart eğitim sınıflaması
(**) ECTS: Avrupa Kredi Transfer ve Biriktirme Sistemi
(**) NLQF: Hollanda Mesleki Yeterlilik Çerçevesi
EQF: Avrupa Mesleki Yeterlilik Çerçevesi
VMBO Programları (al ortaöğretim):
Her ne kadar mesleki eğitim kapsamında değerlendirilse de VMBO hem mesleki hem de genel programlar sunmaktadır. İlk iki yılda genel eğitim kapsamında dersler verilmekte; 3 ve 4 üncü yıllarda ise öğrencilere 4 farklı öğrenim yollarından birisini seçme şansı verilmektedir:
Teorik öğrenme yolu (VMBO-TL): bu yoldan mezun olanlar uzun dönemli MBO programlarına ya da HAVO 4 üncü sınıflarına geçebilmektedir. Bu programın içeriği genel karakterdedir.
Birleşik öğrenme yolu (VMBO-GL): VMBO-TL ile benzer olmakla birlikte derslerin %10-15’i mesleki konulara ayrılmıştır. Dikey geçiş imkanları da VMBO-TL ile benzerdir.
İleri seviye meslek öğrenme yolu (VMBO-KL): Uzun süreli (3-4 yıl) MBO programlarına geçiş imkanı tanımaktadır. Eğitimin içeriğinde mesleki eğitim hayli yoğundur.
Temel seviye meslek öğrenme yolu (VMBO-BL): Kısa süreli MBO programlarına geçiş imkanı vermektedir. Bu yol sayesinde öğrenim güçlüğü çeken gençler hem çalışma ve hem de eğitim alanlarında kendilerini geliştirebilmektedir.
Son on yıllık dönemde VMBO programlarına katılımda az da olsa bir düşüş gözlemlenmekte, VMBO programlarında okumakta olan gençlerin de gittikçe artan oranlarda genel nitelikli öğrenim yollarına/programlara kayıt yaptırdığı müşahede edilmektedir (2014-2015 öğretim yılında genel programlardaki öğrencilerin sayısı mesleki eğitim yoğunluklu programlardakilerin sayısını az da olsa geçmiştir).
Üst ortaöğretim mesleki eğitim programları:
Bu programlar, 16 ila 35 yaş ve üstü gençler ile yetişkinlerin ihtiyaçları doğrultusunda hizmet vermektedir. Bu seviyedeki eğitim programları Hollanda genelinde 43 bölgesel mesleki eğitim okulu (ROC, regionale opleidingscentra), 12 ticaret uzmanlık okulu (vakscholen: her biri ayrı endüstri kollarına yöenliktir), 11 tarım eğitim merkezi (AOC, agrarische opleidingscentra) ve 1 engellilere yönelik okul tarafından sunulmaktadır. Diğerlerinden farklı olarak AOC okulları, Eğitim Bakanlığı tarafından değil Ekonomi Bakanlığı tarafından finanse edilmektedir.
MBO programları üç yapısal unsur tarafından şekillendirilmektedir:
1. Öğrenme yolu: okul temelli ya da çıraklık temelli (ikili yol)
2. Program seviyesi: giriş, temel mesleki eğitim, profesyonel eğitimi ve orta düzey idareci eğitimi
3. Eğitim alanı (sektör): yeşil/tarım, teknoloji, iktisat ve sağlık/refah.
Öğrenme yolu: Okul temelli öğrenme yolunda uygulamalı dersler, programın %20 ila %59’unu, ikili yol veya çıraklık temelli öğrenim yolunda ise en az %60’ını oluşturmaktadır.
Program seviyesi: Giriş seviyesi (2014 yılına kadar “MBO 1 yardımcı eğitim” olarak anılmaktaydı) bir yıl sürmektedir ve bu seviyedeki programlar, alt ortaöğretim seviyesindeki okullardan diploma almadan ayrılanlar için düzenlenmiştir. Giriş seviyesindeki dersler öğrencileri MBO 2 seviyesindeki programlara ya da bunu başaramayanlar bakımından çalışmaya hazırlamaktadır.
MBO 2 “temel mesleki eğitim” bir veya iki yıl sürmekte olup, öğrencileri uygulamaya yönelik işlere hazırlamakta ve işgücü piyasası bakımından asgari düzeyde “resmi” mesleki yeterlilik sunmaktadır. Başka bir deyişle tüm yurttaşların en azından MBO 2 seviyesinde diploma sahibi olması beklenmektedir. Bu seviyenin altında bir dereceyle okuldan ayrılanlar “okuldan erken ayrılanlar” olarak değerlendirilmektedir. MBO 2 seviyesindeki programlara kabul şartları, temel ön mesleki eğitim diploması sahibi olmak, MBO 1’in tamamlanması veya genel nitelikli diğer üst ortaöğretim programlarının ilk 3 yılını başarı ile tamamlamaktır. MBO 3 veya MBO 4 seviyesine geçiş mümkündür.
MBO 3 “profesyonel mesleki eğitim” 2 ila 3 yıl sürmekte olup öğrencileri bağımsız olarak çalışmaya hazırlamaktadır. MBO 3 seviyesindeki programlara kabul şartları, (temel ön mesleki eğitim dışında) orta öğretim düzeyinde ön mesleki eğitim diploması/sertifikası sahibi olmak veya genel nitelikli diğer üst ortaöğretim programlarının ilk 3 yılını başarı ile tamamlamaktır. MBO 4 seviyesine geçiş mümkündür.
MBO 4 “orta düzey idari mesleki eğitim programları” 3 yıl sürmekte olup öğrencileri bağımsız ve sorumluluk sahibi olarak çalışmaya hazırlamaktadır. MBO 3 ile aynı kabul şartlarına sahiptir ve yüksek mesleki eğitime geçiş mümkündür.
MBO 4 “uzman eğitimi” ortaöğretim sonrası, yükseköğretim öncesi bir seviye olarak kabul edilmekte olup 1 veya 2 yıl sürmektedir. Kabul için MBO 3 veya MBO 4’ün başarı ile tamamlanması gerekmektedir. Yükseköğretime geçiş mümkündür.
Eğitim alanı bakımından ise 4 farklı sektörde (yeşil/tarım, teknoloji, iktisat ve sağlık/refah) eğitim verilmektedir. Her alan, ilgili sektörün endüstriyel ve ticari ihtiyaçlarına göre tasarlanmıştır. Ayrıca farklı sektörlerin kombinasyonundan oluşan programlar da mevcuttur. Öğrencilerin çoğunluğu iktisat ve sağlık/refah programlarına kayıtlıdır.

İşkolu Eğitim Fonları
Hollanda’da toplu iş sözleşmeleri aracılığıyla mesleki eğitim ve/veya araştırma ve geliştirme için işkolu fonları oluşturulmakta ve böylece finanse edilen mesleki eğitim faaliyetleri de sunulmaktadır. 2014 yılı verilerine göre 125 civarında bu kapsamda fon bulunmakta olup, bu fonlara yaptıkları katkılar sayesinde işverenler, çalışanlarını söz konusu fonlar tarafından sunulan mesleki eğitim programlarından yararlandırabilmektedir.
Mesleki eğitim fonlarının önemli bölümü eğitim faaliyetlerini istihdam edilebilirlik perspektifi ile ele almakta, çalışanlara (bazen başka işkollarında olmak üzere) kariyer gelişimleri bakımından yardımcı olmaktadır. Ayrıca bu fonlar, etkin insan kaynakları yönetimi için faaliyet göstermekte oldukları işkollarını desteklemektedir.
Söz konusu programlar genel olarak genç işsizliği sorununu ele almakta, çıraklık ve staj imkanlarının artırılması amacıyla çeşitli çalışmalar yürütmektedir. Bununla birlikte, yaşlı çalışanlara yönelik faaliyetlerin oransal olarak düşük kaldığı kaydedilmiştir.